خانه «علامه شیخ جعفر شوشتری» شناسنامه دینی خوزستان است

علامه شیخ جعفر شوشتری، از علمای گذشته شوشتر و خوزستان است. شیخ عباس قمی درباره مقام علامه شیخ جعفر شوشتر می‌نویسد «جلالت شأنش زیاده از آن است که ذکر شود.» او صاحب کتاب معروف «خصائص الحسینیه» است که برخی پژوهشگران معاصر درباره آن گفته‌اند «کتابی است که بیشتر درون خواننده را تحت تأثیر قرار می‌دهد تا ذهن او را و به‌طور کلی شیوه شیخ سخن گفتن با دلهاست و به همین دلیل، کشش ویژه‌ای در کلام اوست» (سنگری، عاشورا نگاران، ج ۲، ص ۵۲، ۶۸ و ۶۹). همچنین گفته شده بخشی از اطلاعاتی که در کتاب‌های آیت‌الله شیخ جعفر شوشتری موجود است، محصول الهام‌های او هستند. تورق در مجالس و منابر باقی مانده از شیخ و همین‌طور کتاب خصائص این نکته را برای خواننده به خوبی روشن می‌سازد.

مرحوم حاج شیخ جعفر، از بزرگان علما و مشاهیر دانشمندان عصر خود بود. او در سال ۱۲۳۰ شوشتر متولد شد و پس از خواندن مقدمات و ادبیات به نجف اشرف مهاجرت کرد و در این شهر و همچنین در کربلا از محضر علمای آن دوران بهره برد و چند سالی نیز از درس شیخ مرتضی انصاری استفاده کرد. او بعد از بازگشت به شوشتر مرجع تقلید مردم خوزستان شد. در شوشتر حسینیه‌ای بنا کرد که تاکنون نیز موجود است. در سال ۱۳۰۳ هجری قمری یعنی در ۷۳ سالگی وفات یافت و پیکر او در نجف اشرف به خاک سپرده شد.

هم‌اکنون در شوشتر، مجموعه‌ای شامل خانه، حسینیه و مسجد از علامه شیخ جعفر شوشتری موجود است، مجموعه‌ای بزرگ و کم‌نظیر که مرمت آن از سال 96 آغاز شده است. 

علی‌محمد چارمحالی، کارشناس حفاظت و مرمت و مسئول اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان شوشتر در گفت‌وگو با ایکنای خوزستان درباره مجموعه تاریخی شیخ جعفر شوشتری گفت: این بنا در سال 1255 قمری حدود 200 سال پیش توسط حاج شیخ جعفر شوشتری ساخته شد. این بنا در چهار طبقه طراحی شده و معماری آن از سنگ و آجر است. تزئینات مختلفی در این بنا به کار رفته و زیباترین قسمت آن تزئینات کار شده روی چوب و سنگ در قسمت ورودی خانه است. علاوه بر آن، تزئینات بسیار زیبایی در پیشانی ایوان خانه شیخ جعفر شوشتری داریم که جالب توجه و دیدنی است.

خانه شیخ جعفر شوشتری یک خانه کاملاً ایرانی از نظر فرم معماری است. بعد از ورودی خانه چندین ساباط قرار دارد، بعد از آن یک حسینیه است که پیش از این مدرسه بود. این خانه شبستان زیبایی دارد. در سطح پایین‌تر شَوادون قرار دارد که محل استراحت خانواده بود.

محله میدان شیخ یکی از مجموعه‌های تاریخی شوشتر است که به عنوان مجموعه حاج شیخ جعفر شوشتری می‌شناسیم و شامل مسجد، خانه، چندین ساباط و حسینیه است که در دل میدان شیخ قرار دارد. مسجد کنونی، قبل از زمان حاج شیخ جعفر، خانقاه بود که تبدیل به مسجد شد.

به نظر می‌آید علامه در دوران جوانی این بنا را ساخته‌اند. تاریخ وفات حاج شیخ جعفر شوشتری 1303 قمری است که بعد از سفر به عتبات به تهران می‌آید، در مسجد سپه‌سالار تهران نماز می‌خواند و بعد از نماز ملاقاتی با ناصرالدین شاه قاجار دارد و در خصوص رعایت حقوق مردم و رعیت مکاتباتی نیز با او انجام می‌دهد. بعد به خراسان می‌رود و نرسیده به عتبات در کرمانشاه وفات می‌کند. پیکر او به نجف منتقل می‌شود و در آنجا به خاک سپرده می‌شود.

در دوره خود این بنا از مراکز علمی معروف در شوشتر بود که بسیاری از بزرگان استان از جمله آیت‌الله جزایری، نماینده سابق ولی‌فقیه در استان در حسینیه آن درس خوانده است. تصاویری از دهه 20 و 30 شمسی از این مدرسه برجای مانده که نشان می‌دهد این مجموعه در آن زمان همچنان پابرجا بود. تا زمانی که حاج شیخ محمدکاظم شوشتری، نوه شیخ جعفر زنده بود، مدرسه و حسینیه رونق داشت. هم‌اکنون حسینیه صرفاً برای برگزاری مراسم عزاداری استفاده می‌شود.

از دیگر شخصیت‌های مؤثر این خاندان، شیخ مرتضی دیگر نوه علامه شیخ جعفر (برادر شیخ محمدکاظم و فرزند شیخ محمدعلی) است. شیخ مرتضی در جوانی توسط عمال انگلیس در شوشتر ترور می‌شود. او علیه سیاست‌های انگلیس در خوزستان و شوشتر جبهه‌گیری می‌کرد لذا تصمیم گرفتند او را از سر راه بردارند. به دنبال آن از طریق پشت‌بام منزل شبانه در حسنیه او را ترور می‌کنند. نیاز است که درباره انگلیس‌ستیزی خانواده شیخ جعفر شوشتری فصل جداگانه‌ای باز شود چرا که این خانواده با سیاست‌های انگلیس در شوشتر مبارزات جدی داشتند.

چارمحالی در بخش دیگری از سخنان خود درباره بازسازی خانه شیخ جعفر شوشتری با بیان اینکه میراث فرهنگی از نظر اعتبارات تهی است، گفت: میراث فرهنگی جزو پایین‌ترین دستگاه‌ها از جهت اعتبارات است. متأسفانه از آنجایی که از نظر اعتبارات بسیار ضعیف هستیم در این زمینه با مشکل مواجهیم. می‌طلبد یک فکر جدی برای این موضوع اندیشیده شود. آثار مذهبی اسلامی و حتی آثار قبل از اسلام فراوانی در شوشتر وجود دارد که جزو بناهای بی‌نظیر در جهان هستند، اما این بناها با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند و در حال تخریب هستند.

اعتبارات قطره‌چکانی وارد میراث می‌شود. به عنوان کارشناس حفاظت و مرمت آینده بسیار بدی برای اماکن تاریخی و مذهبی شوشتر پیش‌بینی می‌کنم. به دلیل شکستگی لوله‌های شهری این بناهای تاریخی وضعیت ناپایداری دارند و با توجه به اعتبارات کم و اتفاقات خطرآفرین، آینده خوبی در انتظار آنها نیست.

در شهرهایی مثل شوش و شوشتر تمدن بشری رشد کرده است. گوشه به گوشه این شهر آثار مذهبی وجود دارد. علاوه بر آن آثاری از قبل از دوره اسلام در این شهر وجود دارد که حرف‌های زیادی از نظر اجتماعی و فرهنگی برای گفتن دارند. در همین خانه شیخ جعفر شوشتری هشتی ورودی خانه حاکی از فرهنگ مردم این شهر است که آداب اسلامی آنها را در مراودات نشان می‌دهد.

کلون‌های مردانه و زنانه‌ای که روی درهای خانه نصب شده است حکایت از فرهنگ اینجا دارد که در معرض نابودی است. از همکارانم در اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تشکر می‌کنم اما اعتبارات موجود برای شهرستان شوشتر ناچیز است.

نسبت به این بناها مهربان باشیم. میراث مذهبی و تاریخی را به عنوان تهدید نگاه نکنیم. این‌ها می‌توانند باعث جذب گردشگر شوند و بیانگر فرهنگ خوزستان هستند.

علامه شیخ جعفر شوشتری جایگاه بلندی ین مردم شوشتر و استان دارد؛ این جایگاه مرهون وسعت علم، وارستگی، محبت و معرفت عمیق و گسترده او به اهل بیت(ع) و آثار ماندگار او برای قرآن و اهل بیت(ع) است. مجموعه تاریخی علامه شیخ جعفر شوشتری در صورت مرمت و بازسازی کامل می‌تواند جلوه‌ای از  این میراث معنوی را در مقابل دید گردشگران داخلی و خارجی به نمایش بگذارد و پایگاهی برای مرور تمدن دیرینه این دیار  باشد. میراث علامه شیخ جعفر شوشتری، فرصتی است که بها دادن به آن، بها دادن و ماندگار کردن مجاهدت‌های نسلی عالم و عالم پرور در این دیار است. میراثی که مرور و مطالعه و مرمت آن، به منزله بازیافتن شناسنامه و هویت فرهنگی و دینی ما است.  

گزارش تصویری مجموعه تاریخی علامه شیخ جعفر شوشتری را اینجا ببینید.