شاخص‌های عبد صالح با نگاهی به زیارتنامه حضرت عباس(ع)

زهرا کاظمی، استاد حوزه علمیه خواهران در گفت‌وگو با ایکنا از قم اظهار کرد: در زیارتنامه حضرت عباس(ع) که توسط امام صادق(ع) نقل شده است، آمده: «السَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْعَبْدُ الصَّالِحُ الْمُطِيعُ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ» که در درجه اول به عبد صالح بودن آن حضرت و در مرتبه بعدی به مطیع بودن حضرت ابوفاضل(ع) اشاره می‌کند.

وی ادامه داد: در قرآن قرآن چهار ویژگی برای بندگان صالح خدا بیان شده است که این‌ها رفقای کسانی هستند که در زندگی در راه نعمت‌یافتگان حرکت کنند، کلمه صالح یعنی شایسته، صلاح یعنی شایستگی و صالحان نیز به معنی شایستگان است و ما در هر نمازی بر بندگان صالح خدا سلام می‌دهیم.

استاد حوزه علمیه در خصوص اینکه بندگان صالح خدا از جمله حضرت عباس(ع) چه ویژگی‌هایی دارند که باید سبک زندگی ما بر اساس آنان باشد، افزود: قرآن برای افراد صالح چند خصوصیت را بیان کرده است و می‌فرماید که «لَیْسُواْ سَوَاء مِّنْ أَهْلِ الْکِتَابِ أُمَّةٌ قَآئِمَةٌ یَتْلُونَ آیَاتِ اللّهِ آنَاء اللَّیْلِ وَهُمْ یَسْجُدُونَ یُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَیُسَارِعُونَ فِی الْخَیْرَاتِ وَأُوْلَئِکَ مِنَ الصَّالِحِینَ» (آل‌عمران، ۱۱۳ و ۱۱۴)؛ در این آیات خداوند چند صفت را بیان می‌کند و می‌فرماید هر کس این ویژگی‌ها را داشته باشد در گروه صالحان قرار می‌گیرد.

وی بیان کرد: ابتدای آیه درباره یهود و نصاری است، همه اهل کتاب یکسان نیستند که در آن نکته‌ای است، اینکه اگر در زندگی یهود و نصاری نقطه مثبتی بود ما باید آن را بپذیریم، خداوند می‌فرماید که همه پیروان دین یهود و نصاری افراد بدی نیستند، طبق روایات این آیه درباره ۸۰ نفر از افرادی است که از مسیحیت به اسلام گرایش پیدا کرده‌اند.

کاظمی اضافه کرد: در ادامه آیه «أُمَّةٌ قَآئِمَةٌ یَتْلُونَ آیَاتِ اللّهِ آنَاء اللَّیْلِ وَهُمْ یَسْجُدُونَ» پنج ویژگی برای انسان‌های صالح بیان شده است که هر کس می‌خواهد مصداق صالحان قرآن باشد باید تلاش کند این ویژگی‌ها را در وجود خود ایجاد کند.

وی در خصوص شرط پذیرش اعمال انسان، افزود: دو ویژگی اعتقادی است که به اعتقاد به خدا و روز جزا باز می‌گردد و چند ویژگی دیگر نیز رفتاری است، در میان همه اعتقادات مسأله ایمان به خدا و روز قیامت از همه مهم‌تر است، «یُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ» انسان‌های صالح کسانی هستند که خدا را باور دارند و قیامت را قبول دارند، اگر انسان ایمان و اعتقادی به خدا و قیامت نداشته باشد هر چه عمل صالح انجام داده باشد ارزشی ندارد، عمل صالح از انسان‌های مؤمن پذیرفته می‌شود و اعتقاد به خدا و روز قیامت اساس پذیرش اعمال دیگر است.

وی با تاکید بر اینکه ضامن اجرای ارزش‌های اخلاقی اعتقاد به خدا است، تصریح کرد: از امام رضا(ع) پرسیدند که چرا باید به خدا اقرار کرد؟ ایشان فرمودند: «اگر کسی خدا را قبول نداشته باشد از فساد اجتناب نمی‌کند» بنابراین اگر می‌خواهیم ادارات و فرهنگ ما اصلاح شود نخستین اقدام باور به خدا است چرا که اگر کسی به خدا و روز قیامت باور داشته باشد به سمت گناه نمی‌رود بنابرین نخستین ویژگی مهم اعتقادی کسانی که انسان‌های صالح هستند اعتقاد به خدا و روز قیامت است زیرا کسی که مؤمن به خدا و قیامت نباشد، نمی‌تواند در گروه صالحان قرار گیرد.

استاد حوزه بیان کرد: خداوند چهار ویژگی رفتاری برای صالحان نام برده است که نخستین مورد آن تلاوت قرآن در دل شب می‌باشد؛ در روایتی از امام علی(ع) داریم که«هم‌نشین شبانه تو قرآن باشد» که این نکته برای قاریان قابل توجه است و قاریان نباید فقط در اجتماع قرآن بخوانند بلکه برای خودشان نیز باید آیات الهی را تلاوت کنند. در روایت داریم که امام حسن(ع) سر شب قرآن می‌خواندند و امام حسین(ع) آخر شب.

وی گفت: دومین ویژگی رفتاری صالحان از جمله حضرت عباس(ع) سجود و خضوع در برابر عظمت خالق هستی است، آیات الهی را در دل شب می‌خوانند و در برابر حق سجده می‌کنند.

وی سومین ویژگی را امر به معروف و نهی از منکر دانست و افزود: انسان‌های شایسته امر به معروف و نهی از منکر را وظیفه خود می‌دانند و تمام مسلمانان موظف به این فریضه الهی هستند، در روایتی از رسول اکرم(ص) داریم که کسی که می‌خواهد امر به معروف کند باید به درستی با مردم برخورد کند.

الگوگیری از ادب و حیای حضرت عباس(ع)

کاظمی بیان کرد: حضرت عباس(ع) دو ویژگی بارز علاوه بر این ویژگی‌ها داشتند، ایشان بسیار مؤدب و با حیا بودند اگر همین دو ویژگی در خانواده‌های ما رعایت شود و در سیر تربیتی به فرزندان ما منتقل شود جامعه‌ای آرام و پر از محبت خواهیم داشت و چنین جامعه‌ای می‌شود که بسترساز تمدن اسلامی و ظهور حضرت مهدی(عج) خواهد بود.

وی گفت: ادب حالتی درونی است که از رعایت آداب معاشرت با دیگران و رعایت آداب اسلامی در تمام لحظات زندگی در وجود انسان حاصل می‌شود؛ حیا نیروی بازدارنده‌ای است که انسان در شأن خودش نمی‌بیند، هر کاری را حتی در خلوت انجام دهد و در جمع نیز به خاطر حفظ شأن انسانی دیگران هر عملی را انجام نمی‌دهد و هر حرفی را به زبان نمی‌آورد.

استاد حوزه علمیه عنوان کرد: امام صادق(ع) از عموی بزرگوار خود چنین تعبیر می‌کند که گویا حضرت عباس(ع) دارای بصیرتی نافذ بوده که امام صادق(ع) این صفت را به ایشان نسبت داده‌اند.

وی در خصوص بصیرت نافذ حضرت اباالفضل(ع) افزود: بصیرت به این معنی است که انسان بتواند در سخت‌ترین شرایط حق را از باطل تشخیص بدهد و از حق پیروی کند، بصیرت نافذ در وجود مبارک حضرت عباس(ع) به این مفهوم بوده که آن حضرت در همه شرایط قدرت تشخیص حق را از باطل داشته است و از حق دفاع کرده است. 

کاظمی بیان کرد: حضرت عباس(ع) نه تنها امام زمان خود را در سخت‌ترین اوضاعی که لشکر انبوه دشمن به ایشان حمله کرده بود، تنها نگذاشت بلکه جان خود را سپر امام خود کرد، این نوع رشادت و دلاوری از انسانی برمی‌آید که توان تشخیص حق را داشته باشد و نه تنها در راه دفاع از حق نلرزد و سست نشود، بلکه با کمال رشادت و شجاعت از آن حمایت کند، به همین دلیل است که امام صادق(ع) عموی گرامی خود را با بصیرت نافذ خوانده و فرموده‌اند که«کان عمنا العباس بن علی نافذ البصیره صلب الایمان جاهد مع أبی عبدالله و أبلی بلاء حسنا و مضی شهیدا» به این معنا که عموی ما عباس بن علی، بصیرت نافذ و ایمان مستحکم داشت، کنار اباعبدالله(ع) مجاهدت کرد و به درجه و مقامی زیبا رسید و با شهادت جان سپرد.

حضرت عباس در فقاهت و حکمت مانند نداشت

وی گفت: گفته شده که حضرت عباس(ع) یکی از فقها و عالمان زمان خود بود، حال اینکه چگونه آن حضرت در آن سن جوانی به این مقام رسیده بود باید گفت که این مقام نتیجه فرزندی و دانش آموختن در مکتب حضرت امیرالمؤمنین(ع) است. در روایتی درباره علم و حکمت آن حضرت می‌خوانیم که «ان العباس زقّ العلم زقا؛ به درستی که عباس علیه السلام علم را مانند غذا وارد جانش کرده است.» همان طور که انسان غذا را در کودکی می‌خورد و آن را وارد جان خود کرده و رشد می‌کند، حضرت عباس(ع) نیز علم و حکمت را از پدر خود دریافت و وارد جان خود کرد و با آن پرورش یافته است، حتی تربیت شدن در دامان حضرت ام‌البنین(ع) که یکی از زنان بصیر و دانای زمان خود بود، نشانه دیگر از علم و دانش حضرت اباالفضل(ع) می‌باشد که ایشان را سرآمد خلق کرده است.

استاد حوزه ابراز کرد: شیخ عبدالواحد درباره حضرت ابوالفضل(ع) نوشته است که حضرت عباس(ع) یکی از فقیهان عظام و علمای اعلام بود و شکی در این مطلب وجود ندارد که او وحید در فقاهت و علم است، در واقع گویا آن حضرت در فقاهت و حکمت نظیر و مانندی نداشته است، بعضی از راویان حدیث آن حضرت را جزء روایان اخبار حضرت امیرالمؤمنین(ع) نام برده‌اند. 

وی گفت: بینش برتر و اندیشمندی عارف گونه حضرت عباس(ع) از همین موضوع نشأت گرفته که در قیام عاشورا اوج حکمت و رشادت ایشان را مشاهده می‌کنیم.

کاظمی در خصوص ادب در محضر امام حسین(ع) افزود: میان تمام خصلت‌های پسندیده حضرت عباس(ع) ادب و تواضع جایگاه مخصوصی دارد که ایشان این ادب را از مادر خود حضرت ام‌البنین(س) آموخته بود زیرا آن بانوی بزرگوار به فرزندان خود یاد داد که مبادا در محضر فرزندان حضرت زهرا(س) بی‌ادبی کنید و بی‌اجازه آن‌ها کاری انجام بدهید. 

وی بیان کرد: حضرت عباس(ع) به اندازه‌ای نسبت به امام حسین(ع) مؤدب بوده که نقل شده هیچ زمانی آن حضرت را با عنوان برادر خطاب نکرد، مگر در زمان شهادت و در میدان کربلا که صدا زد: ای برادر! برادرت را دریاب.

استاد حوزه علمیه گفت: حضرت عباس(ع)، امام حسین و امام حسن(ع) را با تعبیرهایی مانند ای آقای من، مولای من، امام من، ای پسر رسول خدا و مانند این‌ها صدا می‌زدند، حتی طبق مطالب تاریخی، حضرت عباس(ع) هیچ زمانی بدون اجازه در کنار امام حسین(ع) ننشست و اگر بعد از اجازه نیز می‌نشست مانند انسانی فروتن دو زانو در برابر امام خود می‌نشست.