سور یا سوز؛ جشنی که فلسفه آن مغفول ماند
یک نویسنده و پژوهشگر فرهنگ عامه با ابراز تأسف از اینکه سنت چهارشنبه‌سوری از مدار خود خارج شده است، گفت: این آیین که فلسفه و عقلانیت پشتوانه آن است امروزه از فلسفه خود دور و بلکه تبدیل به یک ناهنجاری و بحران اجتماعی شده است.
جشن چهارشنبه‌سوری در فرهنگ دیرینه ایران با آیین‌های خانواده‌محور و زیبایی همچون آش بیمار، آجیل‌خوری، کوزه شکستن، فال‌گوش، شال‌اندازی، قاشق‌زنی و گره‌گشایی همراه بود اما با گذر زمان و طی سال‌های اخیر این سنت دیرینه به یک دغدغه و منشأ ترس و دلهره در میان آحاد مردم مبدل شده است.
با وجود تلاش‌ها برای آموزش و فرهنگ‌سازی و بازگشت به سنت واقعی چهارشنبه‌سوری، اما باز هم هر ساله ساخت مواد محترقه دست‌ساز و رفتارهای خطرآفرین برخی جوانان تکرار و کام بسیاری از خانواده‌ها و افراد جامعه تلخ می‌شود.
عباس قنبری عدیوی، رئیس بنیاد ایران‌شناسی چهارمحال‌وبختیاری در گفت‌وگو با ایکنا از استان با اشاره به اینکه آیین چهارشنبه‌سوری برخاسته از احترام نیاکان ما نسبت به آتش و نور و روشنایی است، اظهار کرد: ایرانیان از دیرباز نور و روشنایی را نمادی از نور و روشنایی الهی پروردگار می‌دانستند و برخلاف این عقیده که گفته می‌شود ایرانیان آتش‌پرست بوده‌اند باید بگویم که اینگونه نبوده بلکه آنان آتش را قبله خود قرار می‌دادند و رو به آتش عبادت پروردگار را به جای می‌آوردند، همانطور که امروز خانه کعبه قبله مسلمانان عالم است.
وی با ذکر اینکه نور و آتش در فرهنگ ایرانی تداعی‌گر آتشی است که بر حضرت موسی تجلی یافت و بر حضرت ابراهیم تبدیل به گلستان شد، ادامه داد: مفهوم آتش در نزد ایرانیان ناظر بر گرامیداشت نور و روشنی است و لذا آتش در پایان سال و در آستانه سال نو اندوه‌ها و زشتی‌ها و غبار یکساله را از بین می‌برد و شادی و شادمانی و گرمی و روشنی را به ارمغان می‌آورد.
عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان استان تأکید کرد: طبیعی است که با چنین نگاهی به آتش، این عنصر طبیعی از دیرباز در فرهنگ عامه گرامی داشته می‌شد و خانواده‌ها از آن برای تفأل و تبرک بهره می‌جستند؛ آنان نیت می‌کردند که اعضای خانواده دور هم باشند و شادی و سلامتی برقرار باشد و با برپایی آتش، خیر و برکت را به خانه‌ها می‌آوردند. ایرانیان همچنین با نور آتش استخاره می‌کردند و معتقد بودند اگر آتش چهارشنبه‌سوری خوشرنگ و شعله‌ور باشد، سال خوبی در انتظار خانواده خواهد بود.
قنبری در خصوص جزئیات آیین چهارشنبه‌سوری، تصریح کرد: رسم بود که خانواده‌ها سه یا هفت کُپه آتش در حیاط خانه برپا می‌کردند و اعضای خانواده با لباس نو از روی آتش می‌پریدند و اشعاری دعاگونه سر می‌دادند که «زردی من از تو، سرخی تو از من، غم برو شادی بیا، محنت برو روزی بیا».
وی با اشاره به اینکه به مرور زمان این هفت کپه به یک کپه آتش تبدیل شد، افزود: در گذشته رسم بر این بود که افراد وقتی از روی آتش می‌پریدند، اجازه می‌دادند که آتش به خودی خود خاموش شود و پس از آن، دختران دم‌بخت این خاکسترها را به بیرون از خانه انتقال می‌دادند. درواقع ایرانیان معتقد بودند دخترانی که خاکسترهای آتش چهارشنبه‌سوری را به بيرون از خانه ببرند، تا سال آینده به خانه بخت می‌روند و خوشبخت می‌شوند.
عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان استان با ابراز تأسف از استحاله سنت ایرانی چهارشنبه‌سوری و ورود ابزارهای خطرآفرین مانند ترقه و وسایل آتش‌بازی به این آیین، توضیح داد: ترقه و فشفشه از زمان قاجار از اروپا وارد ايران شد و بتدریج به آیین چهارشنبه‌سوری نیز راه پیدا کرد و امروز مشاهده می‌کنیم که متأسفانه از نارنجک‌ها و بمب‌های دست‌ساز نیز برای گرامیداشت این آیین در خیابانها استفاده می‌شود که باعث مشکلات، آسیب‌ها و بی‌نظمی‌های فراوان اجتماعی و اقتصادی و ... در چهارشنبه آخر سال شده است.
آیین‌های آغازین نوروز در چهارشنبه آخر سال
این نویسنده و پژوهشگر فرهنگ عامه با تصریح اینکه چهارشنبه‌سوری در کنار ده‌ها سنت دیگر جزو آیین‌های آغازین نوروز هستند، گفت: ایرانیان از دیرباز در چهارشنبه آخر سال کوزه‌های قدیمی، شکسته و کوزه‌هایی را که دیگر آب را سرد نمی‌کردند، می‌شکستند و دور می‌ریختند و آن‌را نماد جایگزینی کهنه با نو و غم با شادی می‌دانستند، ضمن اینکه با این کار اهمیت دادن به بهداشت و سلامتی خانواده را نیز نشان می‌دادند.
قنبری ادامه داد: فال‌گوش ایستادن آیین دیگری در دل چهارشنبه‌سوری است که نوعی تفأل یا پیش‌گویی به‌شمار می‌رفته و رسم بود دختران دم‌بخت یا زنان در آرزوی فرزند و هر کسی که آرزویی و نیتی در دل داشت در این روز فال‌گوش می‌ایستاد و نتیجه نیت خود را از سخنانی که از زبان دیگران می‌شنید، دریافت می‌کرد. نظیر این رسم در میان بختیاری‌ها نیز با عنوان «شوشمه» یا شب شنبه مرسوم است که افراد در شب منتهی به شنبه فال‌گوش می‌ایستند و از روی سخنان دیگران تفأل می‌زنند و پاسخ نیت خود را می‌گیرند.
این مدرس دانشگاه در استان در پاسخ به پرسشی مبنی بر جایگاه خانواده در آیین چهارشنبه‌سوری که امروز کمتر مورد توجه است، بیان کرد: شکل امروزین چهارشنبه‌سوری که با آتش‌بازی‌های خطرناک و آسیب زا همراه شده است شور و هیجان کاذبی برای جوانان دارد و لذا ماجراجویانه به سمت رفتارهای غلطی می‌روند که هیچ ریشه و جایگاهی در سنت نیاکان ما و پیشینه عقلانی و خردمندانه ایرانیان ندارد.
قنبری تأکید کرد: پیشینیان ما آتش را نماد کانون خانه و خانواده و زندگی و بالندگی اعضای خانواده می‌دانستند و هنوز هم تعابیری نظیر «اجاق خانه» یا «اجاق کور» و ... مؤيد این موضوع است، اما امروز می‌بینیم که سنت چهارشنبه‌سوری از خانه‌ها به خیابانها کشیده شده و نوجوانان و جوانان این آیین را با شکلی خطرناک و خطرآفرین برای جامعه برگزار می‌کنند که در بسیاری موارد خانواده‌ها نیز موافق این کار آنان نیستند.
این نویسنده و پژوهشگر فرهنگ عامه با ابراز تأسف از اینکه سنت چهارشنبه‌سوری از مدار خود خارج شده است، گفت: این آیین که فلسفه و عقلانیت پشتوانه آن است امروزه از فلسفه خود دور و بلکه تبدیل به یک ناهنجاری و بحران اجتماعی شده است.
قنبری در پایان اظهار کرد: اگر واقعا‌ً به فرهنگ و پیشینه خود علاقه‌مند هستیم، نباید از فلسفه سنت‌ها و آیین‌های دیرینه خود دور شویم و فلسفه چهارشنبه‌سوری، دوستی، مهربانی، دور هم بودن و دعا کردن است نه آنکه این آیین تبدیل به عاملی برای آسیب رساندن به دیگران و ایجاد زحمت و مشکل برای جامعه باشد و کانون خانواده‌ها را دچار مشکلات فراوان کند.
انتهای پیام
