دیوان اشعار امام حسن(ع)؛ منبع غنی در یافته‌های تاریخی
مترجم دیوان شعر امام حسن مجتبی(ع) با بیان اینکه این دیوان اولین اثری است که به صورت منسجم و کامل به ایشان منسوب است، گفت: این کتاب مشحون از مطالب نو و بدیع درباره امام حسن(ع) است که در منابع دیگر بسیار کم آمده است.
حبیب راثی تهرانی، مترجم دیوان شعر «امام حسن مجتبی(ع)» در گفت‌وگو با ایکنا از خوزستان، در معرفی این اثر گفت: این دیوان برای اولین‌بار توسط محقق گرانقدر ایرانی‌الاصل استاد قیس العطار از یک نسخه خطی در دانشگاه تهران پیدا شد و به زحمت و همت ایشان از سوی انتشارات عتبه مقدس حسینی در شهر کربلا چاپ شد. وقتی این دیوان چاپ شد، تقریباً اولین دیوان منسوب به امام حسن(ع) بود که دارای نسخه خطی بود و تا پیش از آن، اشعار منسوب به حضرت از احادیث و کتب تاریخی استخراج می‌شد و پراکنده بود.
وی با بیان اینکه این دیوان اولین اثری بود که به صورت منسجم و کامل به امام حسن(ع) منسوب و دارای ۲۲ قطعه شعر است، گفت: با توجه به علاقه‌ای که به شعر شیعی داشتم و پیش از این نیز هم اشعاری را درباره غدیر از سوی انتشارات آستان قدس رضوی چاپ کرده بودم، علاقه‌مند شدم این دیوان را که برای نخستین‌بار چاپ شده است، به فارسی ترجمه کنم. ترجمه و شرح دیوان شعر امام حسن(ع) با ویراستاری دکتر عبدالحسین طالعی توسط انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی منتشر و در نمایشگاه قرآن امسال رونمایی خواهد شد.
راثی درباره محتوای کتاب گفت: کتاب مشتمل بر سه بخش است؛ بخش اول آن مقدمه مصحح (شیخ قیس العطار) است که مقدمه مفصلی در مورد ویژگی‌های نسخه، شعر اهل بیت(ع)، اشعار منسوب به امام مجتبی(ع) و اصالت اثبات اشعار به حضرت است. بخش دوم خود دیوان است که مستخرج از نسخه خطی است (شامل 22 قطعه شعر) و بخش سوم، بخش مستدرک دیوان است؛ این بخش شامل اشعاری است که در نسخه خطی نیست و از کتاب‌های دیگر استخراج شده است؛ یعنی محقق دیوان، هر شعری از حضرت یافته در این بخش گنجانده است. در آخر هم فهرست مفصلی از منابع و آیات و روایات و نمایه‌های کتاب به همراه نسخه خطی چاپ شده است.
دلایل صحت انتساب اشعار به امام حسن(ع)
این پژوهشگر درباره دلایل صحت انتساب اشعار به امام حسن(ع) توضیح داد: محقق اصلی این اثر، جناب شیخ العطار در مقدمه دیوان، نه دلیل آورده‌اند که انتساب شعرها به حضرت را اثبات می‌کند ازجمله این دلایل این است که برخی از ابیات این شعرها، به صورت تک‌بیت‌هایی در روایات و کتب تاریخی ذکر شده است، اما در نسخه خطی به‌طور کامل نقل شده است. از دلایل دیگر این است که سبک و سیاق بیان مطالب و موضوعات مورد نظر حضرت، بسیار مشابه و متناسب با دیگر سخنان حضرت است و یک هماهنگی و تناسبی بین احادیث امام و اشعار ایشان وجود دارد. دلایل تاریخی و قرائن ادبی دیگری را نیز محقق ذکر کرده است. این اشعار تا پیش از این به هیچ شاعری دیگری منسوب نشده و در هیچ منبع ادبی، روایی و حدیثی پیدا نشده است. محقق، این دلایل را به تفصیل در مقدمه توضیح داده است.
راثی درباره مضامین اشعار امام مجتبی(ع) نیز گفت: اشعار این دیوان چندین موضوع دارد، یکی از این موضوعات، افتخار به حسب و نسب است که بخشی از دیوان را شامل می‌شود. حضرت در مقام مفاخره با معاویه و مروان به حسب و نسب خود اشاره کرده‌اند. موضوع دیگر بیان حقانیت امیرالمؤمنین(ع) و غدیر است که اشعاری در این حوزه دارند. موضوع تعداد دیگری از اشعار حضرت، بزرگداشت برخی سجایا و مکارم اخلاقی مثل سخاوت، گشاده‌دستی و کرامت است. همچنانکه ایشان کریم اهل بیت(ع) هستند، اشعار معتنابهی در موضوع کرم، سخاوت و کمک به نیازمندان نیز دارند. امام حسن مجتبی(ع) اشعاری با موضوع مناجات دارند که در آنها به مناجات پرداخته‌اند. این چهار مضمون از مهم‌ترین مضامین اشعار امام است.
اشعار امام حسن(ع) جنبه تاریخی و عینی دارند
وی با بیان اینکه هر خواننده‌ای با خواندن این اشعار می‌تواند به فضایی که حضرت در آن زندگی می‌کردند، نزدیک شود، توضیح داد: احادیث جنبه آرمانی دارند، اما اشعار چون در متن زندگی رخ داده است و ماجراها و وقایعی سروده شده که حضرت در آنها حضور داشتند، جنبه تاریخی و عینی بسیار بیشتری نسبت به احادیث دارند. مثلاً بسیاری از این اشعار درباره زمانی است که امام حسن(ع) در کنار امام حسین(ع) نزد معاویه بوده‌اند و گفت‌وگویی صورت گرفته یا پیش مروان رفته‌اند و او جسارتی به امام کرده است. تمام این وقایع و صحبت‌های رد و بدل شده در این اشعار ذکر شده است. بنابراین این دیوان، علاوه بر جنبه غنی ادبی، دارای بار تاریخی و تراثی فراوان هم هست.
این استاد دانشگاه گفت: محقق کتاب، بررسی‌ها و مراجعات مفصلی داشته که در پاورقی‌های کتاب آمده و همه آنها به فارسی ترجمه شده است. بالغ بر 500 منبع برای تحقیق اثر دیده شده و کتاب دارای شروح فراوانی است. 22 قطعه شعر اصلی نسخه خطی دیوان است و 33 قطعه نیز در بخش مستدرک دیوان ذکر شده است. یعنی کتاب شامل 55 قطعه شعر است، اما لابه لای این اشعار، نکات فراوان تاریخی، ادبی و روایی برای فهم بهتر آن بیان شده و با توجه به این توضیحات و شروح کتاب در 430 صفحه چاپ شده است.
وی گفت: این کتاب مشحون از مطالب نو و بدیع درباره امام حسن مجتبی(ع) است که بسیار کم در منابع دیگر آمده است؛ یعنی برخی اشعار حضرت و ماجراهایی که منجر به سرودن شعر شده، برای اولین بار است که در این کتاب مطرح می‌شود و توضیحات دکتر قیس العطار، نیز به غنای کتاب افزوده است. متأسفانه یکی از آفت‌ها در مجالس دینی ما، گفتن مطالب تکراری است و این به جهت عدم مراجعه به منابع مختلف رخ می‌دهد. منابع این چنینی می‌تواند این خلأ را جبران کند و توصیه می‌کنم، مبلغان، منبری‌ها و هنرمندان ما به اشعار حضرت مراجعه کنند، زیرا هر بیت از اشعار ایشان خود یک داستان و یک روایت و ماجرایی است که ممکن است کمتر شنیده شده باشد.
راثی با بیان اینکه امیدواریم این تلاش مورد قبول امام همام و مورد استفاده علاقهمندان و شیعیان حضرت قرار گیرد، افزود: 22 قطعه اصلی دیوان امام تاکنون در هیچ یک از منابع اسلامی وجود نداشته است. این اشعار اشاره به یک واقعه تاریخی دارند و این نشان دهنده استناد تاریخی اشعار است و قرائنی در آنها وجود دارد که می‌شود با دل خوش انتساب این اشعار را به حضرت قبول کرد.
وی در پایان با بیان اینکه همه اشعار حضرت بسیار زیبا هستند، اظهار کرد: شاید برای شما جالب باشد که بدانید برخی اشعار حضرت مایه‌های طنز دارند و این شاید مضمون آشنایی برای مخاطب نباشد، اما مضامینی وجود دارد که خواندن آنها خنده بر لب خواننده می‌آورد. بنده از بین اشعار حضرت، سروده‌هایی که در مدح و توصیف مولای متقیان پدر بزرگوارشان سروده‌اند، بسیار دوست دارم چون تعابیر بی‌بدیل و بی‌سابقه‌ای در آنها دیدم که بسیار زیبا است. و قال:
امام حسن مجتبی(ع) فرمود:
1. کیست که به داد عاشقی پریشان و غمگین و پراندیشه برسد، عاشقی که دیدگانش [از فرط گریه و زاری] كم‌سو و نزار گشته است.
2. نجواکنان شب را به صبح می‌رساند درحالیکه همواره [از غم و یاد معشوق] با دل خود انس گرفته و درد دل می‌کند.
3. و به حال و روز مردمی می‌اندیشد که هیچ عاملی جلودار افراط، بدی و گمراهی آنها نیست.
4. مگر می‌توان [در عظمت شأن و وسعت فضائل]، کسی را با حضرت امیرالمؤمنین علی مقایسه کرد؟ آیا کسانی که دست به این مقایسه زده‌اند، [از براهینی که در ابیات بعد خواهد آمد] عبرت نمی‌گیرند؟!
5. از آنچه در نصّ قرآن کریم و آیات مبارکه آن، در شأن حضرتش نازل شده و احادیث مشهور و بسیاری که پیامبر در حقّ وی و بیان فضائلش برای مردم بیان فرموده است.
6. گویی که این افراد، هرگز سوره‌ای از قرآن کریم را نخوانده‌اند و هیچ‌گاه حدیثی از پیامبر یا سنتی از ایشان را با مضمون ذیل روایت نکرده‌اند که:
7. خداوند به گروه مؤمنان و شیعیان علی بن أبی‌‌طالب در روز قیامت، پاداش [فراوان] عطا می‌کند و از منکران ولایت [و غاصبان خلافت حقّه] وی انتقام سختی خواهد گرفت!
انتهای پیام
