کتابخانه تخصصی امیرالمؤمنین علی‌(ع) مشهد در یک نگاه

امروزه با تخصصی شدن علوم و توجه هرچه بیشتر محققان به پژوهش در جزئیات مسائل، نیاز به مراکزی که بتوانند به معنای حقیقی کلمه به‌طور جدی و تخصصی، منابع را شناسایی و در اختیار مراجعان قرار دهند، بیشتر احساس می‌شود. بی‌تردید، ایجاد و توسعه‌ زمینه‌ پژوهش و تحقیق درباره‌ ابعاد زندگی بزرگمرد عالم اسلام، باب علم و وصى نبى، حضرت على(ع) نیز نیازمند مرکزی است تا به شکل کاملاً تخصصى، با متمرکز کردن انواع مختلف منابع به زبان‌هاى گوناگون و به‌روز، مهم‌ترین و جدیدترین مطالب در مورد این امام همام را گردآوری کرده و در اختیار محققان قرار دهد.

اگرچه هر یک از مراکز، کتاب‌های زیادی را در زمینه‌ فعالیت خود درباره‌ امیرمؤمنان(ع) در اختیار دارند، اما تنها با توجه به اهداف و نیاز خود کتابخانه‌ای را شکل داده‌اند، برای مثال مرکزی با هدف تحقیق دانشگاهی، کتاب‌های غیرپژوهشی و مرکزی با هدف کار روی نهج‌البلاغه، کتاب‌های غیرمرتبط با آن‌را تهیه نمی‌کند، بنابراین وجود یک مرکز تخصصی با هدف گردآوری تمامی منابع و اسناد مربوط به حضرت علی(ع) از هر نوع و هر زبان و متعلق به هر دوره‌ تاریخی و در تمام سطوح، یکی از ضرورت‌ها و وظایف محمد معتمدی، مدیر کتابخانه تخصصی امیرالمؤمنین علی(ع) بوده که هم‌اکنون با پشتوانه‌ بیش از 30 سال پژوهش و تلاش، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز تخصصی، تحقق عینی یافته‌ است.

تخصصی بودن موضوع وجه تمایز اصلی این مرکز با سایر مراکز است و علاوه بر ویژگی اصلی تخصصی بودن کتابخانه، تمام فعالیت‌های این مجموعه نیز تخصصی و در زمینه‌ ابعاد گوناگون شخصیت‌ امام علی(ع) است.

محمد مجتهدی، مدیر کتابخانه تخصصی امیرالمؤمنین علی(ع) مشهد در گفت‌وگو با ایکنا با اشاره به بیست‌‌و‌دومین سالگرد تأسیس این کتابخانه گفت: اینجا، جامع‌ترین کتابخانه در سطح دنیاست که اختصاص به امیرالمؤمنین(ع) دارد، اما متأسفانه کمتر مورد توجه قرار گرفته است و افراد زیادی از وجود چنین ظرفیت تخصصی‌ در مشهد که می‌تواند محل رجوع محققان و اساتید بسیاری باشد که می‌خواهند در این حوزه کار کنند، بی‌خبرند، حتی بسیاری از طلبه‌ها با وجود اینکه حوزه علمیه در نزدیکی این کتابخانه قرار دارد، از وجود این کتابخانه اطلاعی ندارند.

وی اظهار کرد: می‌خواستم مجموعه‌ای جامع راجع‌به امیرالمؤمنین(ع) درست کنم و در این راه منابع را از تمامی نقاط دنیا جمع‌آوری کرده‌ام. بابت تهیه کتاب و تصویر نسخ برای این کتابخانه، به کشورهای بسیاری مسافرت و با شخصیت‌های بسیاری صحبت کرده‌ام و در واقع به لطف امیرالمؤمنین(ع) در اینجا نه تنها یک کتابدار، بلکه یک کتاب‌شناس هستم و سعی کرده‌ام تمام کتاب‌هایی را که گرد آورده‌ام تا جایی که ممکن است بخوانم.

مجتهدی با تقسیم مراجعان این کتابخانه به سه دسته اصلی، ادامه داد: نخستین گروه مراجعان، دانشجویانی هستند که به‌واسطه موضوع پایان‌نامه خود به این مرکز مراجعه می‌کنند، دومین گروه علمایی هستند که قصد تصحیح نسخ خطی را دارند و گروه سوم، یعنی افراد عادی که برای علایق شخصی و مطالعه به این کتابخانه می‌آیند تعداد بسیار اندکی هستند. اگر این کتابخانه، جامع‌ترین کتابخانه تخصصی امیرالمؤمنین علی(ع) محسوب می‌شود، به این علت است که برای تهیه منابع آن به کشورهای بسیاری سفر کرده و غیر از زبان فارسی و عربی، به 50 زبان دنیا در اینجا منابعی گرد آورده‌ام، همچنین اطلاعات اجمالی تمام کتاب‌ها را بر سایت کتابخانه به نشانی www.imamali.info قرار داده‌ام.

مجتهدی در خصوص چرایی و چگونگی شروع این کار گفت: کتاب‌های این کتابخانه را از ثلث مال پدر مرحومم تهیه کردم و محل این کتابخانه متعلق به مرحوم رضا فولادکار است که در سال 90 با خانواده‌اش در انفجار کربلا شهید شد. ایشان در زمان حیات این مکان را در اختیار ما قرار داد و در واقع این مکان وقف است و پسرم که استاد دانشگاه است، بخش منابع خارجی کتابخانه را در دست دارد و عروسم در ثبت اطلاعات در سیستم کتابخانه با من همکاری می‌کند، همچنین باید از همکاری صمیمانه رضا امینی که تجربیات و خاطرات بسیاری را به من انتقال داد تشکر کنم. 

وجود 27 هزار جلد کتاب راجع به علی(ع) در کتابخانه

وی با بیان اینکه مهم‌ترین مسئله برای من، تهیه کتاب است، ادامه داد: اطلاعات کتاب‌ها، مقالات و پایان‌نامه‌هایی را که نداریم، جمع‌آوری کرده‌ام، حتی از سال 79 که این کتابخانه افتتاح شده، بسیاری از مقالات، مجلات و روزنامه‌ها را جمع‌آوری و آرشیو کرده‌ام که هنوز اطلاعات آنها ثبت سیستم نشده است، زیرا توان و فرصت این کار را ندارم. تاکنون 27 هزار جلد کتاب راجع به امیرالمؤمنین(ع) در این کتابخانه گرد آمده که به‌صورت موضوعی در 6 قسمت غدیر، تشیع، امامت، زندگی، سخنان و فضائل مرتب و در سیستم نیز ثبت شده است، همچنین بیش از 150 نسخه نهج‌البلاغه از 496 ق. تا قرن 12 و 13 استنساخ شده، علاوه بر آن 3000 پایان‌نامه ثبت شده وجود دارد، البته هنوز تعدادی از آنها ثبت نشده و به دلیل گرانی کاغذ صحافی نشده‌اند.

مدیر کتابخانه تخصصی امیرالمؤمنین علی(ع) افزود: سعی کرده‌ام آنچه که در دنیا راجع‌به علی(ع) است، اینجا گرد آورم. از شمال آفریقا تا اندونزی منابعی را جمع‌آوری کردم که نمایشگر دیدگاه‌های متنوع و مختلف مردم این سرزمین‌هاست، به‌طور مثال در میان اهل سنت فرقه‌های مالکی، حنفی، حنبلی، همچنین اسماعیلیه، دروایش و ... هر یک راجع‌به امیرالمؤمنین(ع) کتابی نوشته‌اند که نشان‌دهنده دیدگاه ایشان است، بدین‌ترتیب محققان با دیدن این منابع در یک مجموعه می‌توانند با وسعت دید بیشتری نسبت به موضوع وارد شوند.

وی با اشاره به اینکه در تهیه و انتخاب کتاب توجه اصلی به استفاده از منابع دست اول و مؤثق بوده، اظهار کرد: هر کتابی که طبق ضوابط کتابخانه‌ای راجع به امیرالمؤمنین(ع) تهیه شده، باید در اینجا باشد. چینش کتاب در این کتابخانه، موضوعی است، از این جهت که با یک نگاه اجمالی به محقق ضرورت و میزان اطلاعات موجود را ارائه می‌دهد، بدین‌ترتیب می‌تواند مطمئن شود که موضوع مورد مطالعه او چقدر ضرورت دارد و یا اینکه به میزان کافی در این حوزه، کتاب‌های خوبی وجود دارد، بنابراین دیدگاه پژوهش‌محور حاکم بر این نوع چینش است و قرار نیست اینجا انبار کتاب باشد و علاقه‌مندم توجه مردم به این کتابخانه به‌عنوان یک مسئله علمی اتفاق بیفتد. 

مجتهدی که دبیر فلسفه است در پاسخ به این پرسش که چرا چنین کاری را دنبال کرده است، تصریح کرد: از ابتدا با کتاب مأنوس بودم و بیش از 100 کارتن کتاب از کتابخانه شخصی منزلم را به این کتابخانه اهدا کردم، در این کار نیز به‌دنبال کسانی بودم که نواقص و ایرادات کتابخانه را به من گوشزد کنند که به این صورت هر روز نکات جدیدی یاد می‌گیرم.

وی با اشاره به دشواری‌هایی در تهیه برخی کتب و منابع این کتابخانه تأکید کرد: این کتابخانه با عنایت و احسان حضرت علی(ع) درست شده و کتابخانه جامعی است، زیرا منابعی در اینجا وجود دارد، که در دسترس مردم نیست و اگر توان خرید کتابی را نداشته باشم، حتماً فایل آن‌را تهیه می‌کنم، بدین‌ترتیب تعدادی از این کتب، شکل دیجیتالی داشتند که به‌صورت چاپی درآورده و صحافی کرده‌ام، زیرا معتقدم تمامی منابع باید به‌صورت مکتوب درآید.           

مدیر کتابخانه تخصصی امیرالمؤمنین(ع) بیان کرد: تاکنون 600 هزار جلد کتاب توسط این کتابخانه به چاپ رسیده است که هزینه‌های آن مقداری از ثلث پدرم و مابقی از سوی خیران و علاقه‌مندان به آن حضرت تأمین می‌شود. همچنین تعدادی از کتب اهدایی هستند، علاوه بر آن طی تفاهم‌نامه‌هایی با عتبات، منابع و کارهایی که در آنجا انجام می‌شود، به این کتابخانه داده شده و بنابراین برخی منابع طی تبادلات فرهنگی با دیگر کشورها تأمین می‌شود.

خدمات رایگان در کتابخانه

وی با اشاره به اینکه تمامی خدمات در این کتابخانه رایگان است، ادامه داد: ساعت کار کتابخانه از 9:30 صبح تا 14:30 است و علاقه‌مندان و محققان می‌توانند در این ساعات از کتب موجود استفاده کنند، اما به این دلیل که از هر کتاب تنها یک نسخه وجود دارد، اجازه خروج از کتابخانه را ندارند. به علت تخصصی بودن و شرایط ویژه نگهداری و دشواری‌های نسخ خطی در این کتابخانه، تنها تصویر چاپی آنها جمع‌آوری می‌شود و به گفته صاحب‌نظران 100هزار نسخه خطی راجع‌به امیرالمؤمنین(ع) وجود دارد که تاکنون تصویر و کپی 10 هزار نسخه خطی در این کتابخانه گرد آمده است، بدین‌ترتیب به جنبه کاربردی نسخ خطی نیز توجه کرده‌ایم.

مجتهدی تأکید کرد: می‌خواهم مرکز پژوهش باشد و دانشجویان و محققان با منابع آشنا شوند، علاوه برآن  1400 جلد کتاب کودک و نوجوان تخصصی در چهار حوزه غدیر، نهج‌البلاغه، امیرالمؤمنین و مباهله، اهل بیت پیامبر(ص) در این کتابخانه داریم.

مدیر کتابخانه تخصصی حضرت علی(ع) در پایان با اشاره به اینکه این کتابخانه گوشه‌ای کوچک از عظمت حضرت علی(ع) را نشان می‌دهد، گفت: سال 84 بخش تخصصی حضرت زهرا(س) را تأسیس کردیم و تاکنون 5000 جلد کتاب راجع به ایشان در این قسمت جمع‌آوری کرده‌ایم.