شکل‌گیری تعاون در گرو رعایت انصاف است
عضو هیئت علمی دانشگاه معارف قرآن و عترت(ع) اصفهان با بیان اینکه تعاون نوعی عمل صالح به‌شمار می‌آید و برون‌داد کار خیر است، گفت: همکاری و تعاون فقط در صورتی حاصل می‌شود که دست از عیب‌جویی برداریم، جانب انصاف را رعایت کنیم و بر نقاط مثبت یکدیگر متمرکز شویم.
مفهوم تعاون در فرهنگ و ادبیات قرآنی و اسلامی مورد توجه و تأکید فراوانی قرار گرفته، به‌طوری که در تقویم جمهوری اسلامی ایران، هفته دوم شهریورماه به نام هفته تعاون نام‌گذاری شده است. تعاون مفهومی عملی و اخلاقی مبتنی بر اعمال نیک و صالح بوده و برکات فراوانی برای جامعه به دنبال دارد. خداوند نیز در بیان اهمیت این مفهوم در قرآن کریم می‌فرماید: ««يَدُ اللهِ مَعَ الْجَمَاعَةِ؛ دست خدا با جماعت است.» خبرنگار ایکنا از اصفهان برای بررسی بیشتر این مفهوم قرآنی، گفت‌وگویی با نصیرالدین جوادی، عضو هیئت علمی دانشگاه معارف قرآن و عترت(ع) اصفهان انجام داده است که متن آن را در ادامه می‌خوانید.
ایکنا ـ قرآن چه تعریف و تبیینی از مفهوم تعاون بیان می‌کند؟
به‌عنوان کسی که خداوند توفیق همراهی با قرآن را به او داده است، به این نتیجه رسیدم که اگر قرآن کریم را به‌طور دقیق و عمیق مطالعه کنیم، نگاهی همه‌جانبه به آیات آن داشته باشیم، مواجهه این کتاب با مخالفان، دشمنان و مشرکان و شیوه گفت‌و‌گوی آن با اهل کتاب یا همراهان مؤمن خود را بررسی کنیم، می‌بینیم که قرآن در گام اول فقط به دنبال ایجاد هماهنگی، هم‌افزایی و تعاون میان گروه‌های گوناگون مردم است. این کتاب مرتباً بین انسان‌ها اختلاف ایجاد نمی‌کند، بلکه عملکردی کاملاً متفاوت دارد.
آیه «وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى» در سوره مائده بیانگر لزوم ایجاد هماهنگی بین انسان‌ها در برگزاری کارهای نیک است. در سیره معصومین(ع) نیز همین مطلب وجود دارد؛ برای مثال وقتی پیامبر(ص) از مکه به مدینه هجرت کرد، حتی با یهودیان آن شهر پیمان‌نامه‌ای نوشت که در آن آمده بود: «یهودیان و مؤمنان یک امت هستند»؛ یعنی پیامبر اسلام(ص) به هماهنگی، هم‌افزایی، هم‌اندیشی و تعاون میان افراد یک جامعه اهمیت می‌داد و معتقد بود حتی در صورت وجود تفاوت دینی و مذهبی، آنها باید با یکدیگر تعاون و همکاری داشته باشند و در این راستا پیمان‌نامه‌ای هم منعقد کرد.
تعاون از باب «تفاعل» است، به معنای به یکدیگر کمک کردن؛ نه اینکه فقط یک نفر به دیگران کمک کند، بلکه همه باید به یکدیگر کمک کنند، به‌طوری که یهودیان مدینه به مسلمانان و مسلمانان به یهودیان کمک می‌کردند. در نهایت اینکه قرآن کریم به دنبال معرفی و تبیین چنین فرهنگی است.
ایکنا ـ تعاون چه رابطه و نسبتی با عمل صالح دارد؟
تعاون خود به تنهایی یکی از بهترین اعمال صالح است. قرآن کریم، رسول الله(ص) و ائمه اطهار(ع) همیشه به دنبال ایجاد تعاون میان مردم بودند. تعاون نوعی عمل صالح به‌شمار می‌آید و برون‌داد کار خیر است. نبود تعاون یعنی اختلاف، درگیری و همکاری نکردن با یکدیگر که برون‌داد شر، تخریب و نابسامانی است.
از نظر فلسفی نیز هیچ‌گاه از عمل نیک، نتیجه بد حاصل نمی‌شود. همیشه بد از عمل بد و خوبی از عمل نیک زاییده می‌شود؛ بنابراین با توجه به اینکه تعاون یکی از بهترین اعمال است، هرچه فرهنگ تعاون را در جامعه زنده‌تر و پویا‌تر نگه داریم، اعمال پسندیده و نیک در جامعه افزایش می‌یابد. این رابطه‌ای مستقیم است، به‌طوری که هرچه تعاون افزایش یابد، عمل صالح نیز افزایش می‌یابد و هرچه تعاون کاهش یابد، عمل صالح نیز کاهش می‌یابد.
اگر به مقایسه تعاون میان مردم دو شهر بپردازیم، می‌‌توانیم ببینیم در شهری که مردم نسبت به یکدیگر تعاون دارند، وضعیت اعمالی مثل دزدی، خیانت، فحشا و فساد به چه صورت است و در شهر دیگری که مردم آن هیچ‌گونه تعاونی با یکدیگر ندارند، این وضعیت چگونه است. علاوه بر اینکه میان آنها هماهنگی مشاهده نمی‌شود، خصومت‌هایی نیز وجود دارد؛ بنابراین روشن است که تعاون، هم‌افزایی، هم‌اندیشی و هماهنگی رابطه کاملاً مستقیمی با افزایش دیگر اعمال صالح و از بین رفتن اعمال فاسد در جامعه دارد.
ایکنا ـ آثار و برکات تعاون در جامعه اسلامی چیست؟
تعاون و همکاری با یکدیگر موجب افزایش نیرو و قدرت گروه می‌شود، در این راستا خداوند در قرآن می‌فرماید: «يَدُ اللهِ مَعَ الْجَمَاعَةِ؛ دست خدا با جماعت است.» این نکته در برنامه‌های اقتصادی نیز خود را نشان می‌دهد، گروه‌هایی که به خوبی توانایی کار کردن با یکدیگر را دارند، در عرصه‌های اقتصادی نیز به سرعت رشد می‌کنند؛ ولی کسانی که توانایی کار گروهی را ندارند و همیشه تک‌رو و منفرد هستند، هیچ‌گاه قدرت یک گروه را ندارند. کار گروهی یا تعاونی به حدی قدرت همراه خود دارد که خداوند درباره آن آیه «يَدُ اللهِ مَعَ الْجَمَاعَةِ» را بیان کرده است و در آیه دیگری می‌فرماید: «يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ؛ قدرت خدا بالاتر از همه قدرت‌هاست»؛ بنابراین جماعت متعهد و منسجم بر همه گروه‌ها پیروز است.
به یاد دارم گروه‌هایی که پیش از انقلاب با حکومت شاهنشاهی مبارزه می‌کردند، بعد از پیروزی انقلاب از هم پاشیدند. آنچه بیشترین ضربه را به انقلاب اسلامی وارد کرد و مشکلات عدیده برای ما به‌وجود آورد، گروه‌هایی بودند که بعد از پیروزی انقلاب اتحاد خود را برای ساختن ایران حفظ نکردند؛ بلکه در قالب گروه‌های گوناگون به جان یکدیگر افتادند و این درگیری هنوز هم ادامه دارد. این گروه‌ها هیچ‌گاه در عمل با یکدیگر تعاون و همکاری نداشتند، در ادامه راه نیز شروع به حذف یکدیگر کردند و مقصر همه ضربه‌هایی هستند که از این اختلافات به کشور وارد شد.
اگر اعضای یک جامعه بتوانند اتحاد خود را حفظ کنند و منافع ملی را در نظر بگیرند، با یکدیگر بر سر محورهای همگانی توافق کنند و همکاری داشته باشند، برکات فراوان آن را به وضوح خواهیم دید؛ ولی در نقطه مقابل آن، نداشتن هماهنگی و تعاون ضربه‌های بسیاری به خودشان و دیگران وارد می‌کند که متأسفانه در سال‌های بعد از انقلاب شاهد آن بودیم.
ایکنا ـ چگونه می‌توان به گسترش عملی تعاون در جامعه کمک کرد؟
گام اول در این عرصه به عهده رهبران جامعه است. آنها در گفت‌وگوها و موضع‌گیری‌ها باید به گونه‌ای سخن بگویند که در راستای نزدیکی و همدل شدن گروه‌های اجتماعی باشد. همدلی در این زمینه اهمیت بسیاری دارد؛ به‌طوری که اگر همه ما در اجتماعی شرکت کنیم، ولی هیچ کدام با یکدیگر اتحاد فکری و نظری نداشته باشیم، هیچ فایده‌ای حاصل نمی‌شود؛ بنابراین همه باید با یکدیگر همدل و هم‌نظر باشند. رهبران اجتماعی به‌ویژه روحانیون که در جایگاه وعظ و خطابه هستند، نباید با سخنان خود مردم را از یکدیگر دور کنند.
اگر به قرآن و روایات معصومین(ع) نگاه کنیم، می‌بینیم که فرهنگ آنها توجه به محاسن و خوبی‌های افراد است، نه بزرگنمایی بدی‌ها و ایرادات؛ برای مثال نقل شده که حضرت عیسی(ع) همراه حواریون از جایی رد می‌شد که حیوان مرده‌ای در آنجا بود و هر کدام از اطرافیان ایشان عیبی بر این موجود گذاشتند. بعد از اتمام سخن آنان، حضرت عیسی(ع) فرمود: «این حیوان چه دندان‌های سفید و زیبایی دارد.» توجه آن حضرت به حسن حیوان مرده، نکته‌ای بسیار جالب و عبرت‌آموز است.
گروه‌های اجتماعی ما زمانی می‌توانند به یکدیگر نزدیک شوند که خوبی‌های یکدیگر را ببینند و چشم خود را بر ایرادات دیگری ببندند، در حالی که این مسئله در جامعه ما کاملاً برعکس است؛ بنابراین برای داشتن ایرانی آباد به همکاری و تعاون نیاز داریم و این مهم فقط در صورتی حاصل می‌شود که دست از عیب‌جویی برداریم و بر نقاط مثبت یکدیگر تمرکز کنیم.
نقش انصاف در این مسیر بسیار پررنگ است. قرآن کریم در آیه «إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ» به صراحت می‌گوید که خداوند هیچ‌گاه قومی را سرنگون نمی‌کند، مگر اینکه ظلمی کرده باشند و در روایت رسول خدا(ص) آمده که منظور از این آیه، «رعایت جانب انصاف» است؛ حضرت علی(ع) نیز در این‌باره می‌فرماید: «انسان‌ها حتی درباره دشمن خود نیز باید منصف باشند»؛ بنابراین گروه‌های سیاسی و اجتماعی ما باید در مقابل یکدیگر جانب انصاف را رعایت کنند. بدون رعایت انصاف، تعاون حقیقی نیز در جامعه حاصل نخواهد شد.
ایکنا ـ چه عواملی از تحقق مفهوم تعاون در یک جامعه جلوگیری می‌کند؟
اگر محور وحدت در جامعه‌ای فراگیر نباشد و محدودیت داشته باشد، همه گروه‌های آن جامعه نمی‌توانند در کنار یکدیگر جمع شوند، فقط گروه خاصی محوریت پیدا می‌کند و دیگران اجباراً حذف می‌شوند. مانع دیگر همان منصف نبودن، تمرکز بر عیب‌جویی و بی‌توجهی به حسن‌های یکدیگر است که پیش از این به تفصیل بیان شد.
از طرف دیگر، با توجه به وجود قومیت‌های گوناگون و اقلیت‌های مذهبی در ایران، در صورتی می‌توان میان همه این تفاوت‌ها تعاون ایجاد کرد که قانون همکاری و مشارکت عملی همه این افراد را در دل خود جا داده باشد. اگر مشارکت عملی حول محور منافع ملی، تمامیت ارضی و زبان و ادبیات فارسی ایجاد شود، فرهنگ تعاون نیز افزایش خواهد یافت.
زهراسادات مرتضوی
انتهای پیام
