ابو عبدالله جعفر بن محمد بن حکیم بن عبدالرحمن بن آدم متخلص به رودکی و مشهور به استاد شاعران در چهارم دیماه ۲۳۷ هجری شمسی در یکی از روستاهای ناحیه رودک سمرقند به دنیا آمد. رودکی در روزگاری میزیست که یکی از بهترین دورههای تاریخ ایران و شاید بتوان گفت درخشانترین عصر تمدن ایران پس از پیدایش اسلام بود. سمرقند که اینک در کشور ازبکستان واقع شده است، در آن روزگاران یکی از شهرهای مهم و آباد ماوراءالنهر (سرزمینهای پهناور آن سوی رود جیحون) محسوب میشد که خاندان ایرانی سامانیان بر آن حاکم بودند.
رودکی نخستین شاعر مشهور پارسیسرای حوزه تمدن ایرانی و پدر شعر پارسی خوانده میشود. او در دوره سامانی در سده چهارم هجری قمری و استاد شاعران این قرن در ایران است. در اشعار رودکی با باور به ناپایداری و بیوفایی جهان، اندیشه غنیمتشمردن فرصت، شادی و شادنوشی روبهرو میشویم. رودکی شعر فارسی را از حالت ابتدایی و ساده خود بیرون آورد، در انواع مضامین و اقسام مختلف شعر از قبیل قصیده، غزل، مثنوی، رباعی و ترانه وارد شد و آنها را توسعه داد و نزدیک ۱۰۰ هزار بیت (صد دفتر) شعر از خود به یادگار گذاشت، البته رشیدی سمرقندی تعداد اشعار وی را تا یک میلیون و ۳۰۰ هزار شعر نسبت داده است اما تعداد اشعاری که از او امروزه در دست است به هزار بیت نمی رسد.
رودکی در قصیدههای خود به طرح موضوعات مختلفی مانند توصیف طبیعت، حسب حال و مرثیه میپردازد، استفاده از تعابیر ساده و عدم استفاده بیش از حد از اغراق، از جمله ویژگیهای شعری او است. بنابراین وی نخستین شاعر بزرگ فارسی دری است که شعرهای زیادی سروده است. همچنین رودکی شعر را وسیلهای برای بیان اندیشهها و تفکرات فلسفی و حکمی خویش قرار میداد. تنوع مضامین، تأثیر کلام، انسجام، لطافت و متانت سخنان رودکی باعث شد تا اشعار وی از همان آغاز مورد توجه بسیاری از شاعران و سرایندگان واقع شود و بسیاری از شعرهای او را تضمین کرده یا مضامین وی را در سرودههای خویش بیاورند. این شاعر نامدار به این دلیل که از هشت سالگی با قرآن مأنوس بود در اشعار خود از قرآن کریم و سخنان اهل بیت(ع) نهایت بهره را میبرد و مفاهیم و نکات موجود در آنها را بهزیبایی هرچه تمامتر در شعرهایش گنجانده است.
از معاصران نخستین پژوهندهای که درباره رودکی، پدر شعر فارسی، تلاش مهمی از خود نشان داد و برخی لحظات زندگی این شاعر بزرگ و زبانآور را از زیر غبار روزگار بیرون کشید، علامه محمد قزوینی بود. پس از او سعید نفیسی در اواخر نخستین دهه قرن شمسی حاضر، کتاب دیوان اشعار پراکنده رودکی را با پارهای توضیحات منتشر کرد. نفیسی بر اساس اطلاعات قزوینی و توضیحات تذکرهنویسان مطالعه و تحقیق دامنه داری را آغاز کرد و دیوانی را از رودکی با شرح زندگانی شاعر منتشر کرد.
در اواخر حیات رودکی و بعد از او شاعران دیگری هم در دربار سامانیان، خراسان و ماوراء النهر تربیت شدند و توجه سلاطین سامانی به آنها باعث پیشرفت کار و علاقه شاعران دیگر میشد به حدی که سده چهارم از نظر کثرت شعر و شاعر سده کم نظیری بود. بدین ترتیب باید اذعان کرد که شعر این دوره با رودکی بالیدن را آغاز کرد، کم کم اوج گرفت و شاعران بزرگ دیگری در پی او ظهور کردند.بدون شک مشهورترین شعر و سروده رودکی که در ادب فارسی وجود دارد و روی این شعر آهنگ ساخته شده، غزلی محسوب میشود که در بازگرداندن امیرنصر سامانی به بخارا سروده شد. داستان بوی جوی مولیان از این قرار بود که در یکی از سفرهای امیر که رودکی نیز با او همراه بود، منطقهای خوش آب و هوا نظر امیر را جلب کرد و امیر فرمان داد که در آن منطقه خیمه بر پا کنند و چون که در آن مکان به امیر خوش گذشت، اقامت امیر در آن جا طولانی شد و بزرگان هم رکاب امیر ابونصر سامانی را یارای یادآوری لزوم مراجعت به بخارا نبود. پس دست به دامان رودکی شدند تا در شعری امیر را متوجه بخارا کند. بنا بر نوشته سمعانی در کتاب الانساب، سرانجام این نابغه شعر فارسی در ۳۲۹ قمری در رودک که شهری در ناحیه سمرقند است، دیده از جهان فروبست.
انتهای پیام