ملاک انتخاب انسان به‌عنوان خلیفه الهی
گروه اندیشه: در قرآن انسان به عنوان خلیفه الهی معرفی شده است و ملاک انتخاب انسان برای چنین جایگاهی، علمی است که انسان به اسماء الهی دارد و فرشتگان نمی‌توانند آن را داشته باشند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، از نگاه قرآن انسان دارای مقام خلافت الهی بر روی زمین است به گونه‌ای که فرشتگان مقابل انسان تعظیم کنند. «وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ: و چون پروردگار تو به فرشتگان گفت من در زمين جانشينى خواهم گماشت [فرشتگان] گفتند آيا در آن كسى را مىگمارى كه در آن فساد انگيزد و خون‌ها بريزد و حال آنكه ما با ستايش تو [تو را] تنزيه می‌كنيم و به تقديست می‌پردازيم فرمود من چيزى مىدانم كه شما نمی‌دانید» (بقره: 30)
وفق این آیه خداوند در پاسخ به اعتراض فرشتگان درباره خلیفه قرار داده شدن انسان می‌گوید: «قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ: من چیزی می‌دانم که شما نمی‌دانید»، فاطمه سلیمانی دره‌باغی، دانشیار دانشگاه امام صادق(ع) در تحلیل این پاسخ بیان کرد: منظور آن است که امکانات و توانمندی‌هایی در انسان وجود دارد که می‌تواند بر بسیاری از مشکلات غلبه کند و به موجودی تبدیل شود که برپاکننده صلح و عدل بر روی زمین است.
ظرفیت وجودی انسان برای کسب مقام خلیفه الهی
ملاک انتخاب انسان به‌عنوان خلیفه الهی چیست؟ ظرفیت وجودی انسان برای کسب مقام خلیفه الهی از نگاه قرآن چیست؟ وجه تمایز انسان نسبت به ملائکه علمی است که انسان به اسماء الهی دارد و فرشتگان نمی‌توانند آن را داشته باشند. حال سؤال آن است که چه رابطه‌ای بین علم به اسماء و مقام خلیفه الهی وجود دارد، دانشیار دانشگاه امام صادق(ع) در پاسخ به این سؤال به ایکناگفت: خود قرآن این رابطه را برقرار می‌کند؛ وقتی که خداوند می‌گوید من موجودی را می‌آفرینم که خلیفه من بر روی زمین باشد به‌دنبال آن فرشتگان بر تسبیح و تقدیس خودشان تأکید می‌کنند و این سؤال برای آنها مطرح می‌شود که این موجودی که قرار است خلیفه خدا بر روی زمین باشد چه امتیازی دارد؟
سلیمانی دره‌باغی با اشاره به آیه «وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلَائِكَةِ فَقَالَ أَنْبِئُونِي بِأَسْمَاءِ هَؤُلَاءِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ: و [خدا] همه [معانى] نام‌ها را به آدم آموخت سپس آنها را بر فرشتگان عرضه نمود و فرمود اگر راست میگويد از اسامى اينها به من خبر دهيد» (بقره: 31) افزود: دلیل اعطای مقام خلیفه الهی به انسان از سوی خداوند آن است که انسان علم به اسماء دارد و این یک ویژگی است که دیگر موجودات و حتی ملائکه هم نمی‌توانند آن را داشته باشند و به آن جایگاه برسند. انسان این ظرفیت را دارد که اگر مسیر قرب الی الله را طی کند می‌تواند جامع اسماء الهی باشد و وقتی که به این مرحله برسد لایق مقام خلیفه الهی است و در حقیقت علم به اسماء به منزله علتی برای مقام خلیفه الهی است.
برتری یافتن انسان بر فرشتگان برای مقام خلیفه شیوه خاصی را می‌طلبد. چگونه انسان توانایی و ظرفیتی را دارد که فرشتگان از آن بی‌بهره مانده‌اند؟
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) در زمینه ظرفیت‌های انسان نسبت به فرشتگان گفت: تعبیر «عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلَائِكَةِ» در آیه 31 سوره بقره تعبیر جالبی است؛ با این توضیح که خداوند تعبیر «عَلَّمَ» درباره انسان به کار می‌برد ولی در مورد فرشتگان سخن از عرضه کردن اسماء است. به بیان دیگر، خداوند نمی‌گوید که به ملائکه علم به اسماء انتقال داده شود، چون ملائکه هیچ وقت نمی‌توانند چنین علمی را پیدا کنند. افزون بر این، مبین آن است که ملائکه نمی‌توانند آموزش ببینند و انسان باید آنها را متوجه کند که دارای چنین توانمندی است.
در خصوص مفهوم «اسماء» نظرات مختلفی وجود دارد. در احادیث موارد متعددی همچون: «نام‌های رهبران الهی»، «حجت‌های خداوند»، «زمین»، «کوه»، «دره‌ها» و «تمام موجودات» به عنوان مفهوم اسماء بیان شده‌اند. علامه طباطبایی بر این عقیده است که مراد از اسماء مسمای این اسم‌ها است. آنها موجودات زنده و عاقلی هستند که در پشت حجاب غیب آسمان و زمین پنهان‌اند. مکارم شیرازی معتقد است که منظور از اسماء همان استعداد نام‌گذاری چیزهاست که خداوند به انسان عطا فرموده است.
از نظر قرآن، انسان به این علت به مقام جانشینی خدا بر روی زمین رسیده است که خداوند اسماء را به او آموخته است. علم به اسماء شایستگی و ظرفیت وجودی انسان برای کسب مقام خلیفه الهی را نشان می‌دهد که نتیجه آن احاطه بر قلمرو هستی است.
وفق این آیه خداوند در پاسخ به اعتراض فرشتگان درباره خلیفه قرار داده شدن انسان می‌گوید: «قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ: من چیزی می‌دانم که شما نمی‌دانید»، فاطمه سلیمانی دره‌باغی، دانشیار دانشگاه امام صادق(ع) در تحلیل این پاسخ بیان کرد: منظور آن است که امکانات و توانمندی‌هایی در انسان وجود دارد که می‌تواند بر بسیاری از مشکلات غلبه کند و به موجودی تبدیل شود که برپاکننده صلح و عدل بر روی زمین است.
ظرفیت وجودی انسان برای کسب مقام خلیفه الهی
ملاک انتخاب انسان به‌عنوان خلیفه الهی چیست؟ ظرفیت وجودی انسان برای کسب مقام خلیفه الهی از نگاه قرآن چیست؟ وجه تمایز انسان نسبت به ملائکه علمی است که انسان به اسماء الهی دارد و فرشتگان نمی‌توانند آن را داشته باشند. حال سؤال آن است که چه رابطه‌ای بین علم به اسماء و مقام خلیفه الهی وجود دارد، دانشیار دانشگاه امام صادق(ع) در پاسخ به این سؤال به ایکناگفت: خود قرآن این رابطه را برقرار می‌کند؛ وقتی که خداوند می‌گوید من موجودی را می‌آفرینم که خلیفه من بر روی زمین باشد به‌دنبال آن فرشتگان بر تسبیح و تقدیس خودشان تأکید می‌کنند و این سؤال برای آنها مطرح می‌شود که این موجودی که قرار است خلیفه خدا بر روی زمین باشد چه امتیازی دارد؟
سلیمانی دره‌باغی با اشاره به آیه «وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلَائِكَةِ فَقَالَ أَنْبِئُونِي بِأَسْمَاءِ هَؤُلَاءِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ: و [خدا] همه [معانى] نام‌ها را به آدم آموخت سپس آنها را بر فرشتگان عرضه نمود و فرمود اگر راست میگويد از اسامى اينها به من خبر دهيد» (بقره: 31) افزود: دلیل اعطای مقام خلیفه الهی به انسان از سوی خداوند آن است که انسان علم به اسماء دارد و این یک ویژگی است که دیگر موجودات و حتی ملائکه هم نمی‌توانند آن را داشته باشند و به آن جایگاه برسند. انسان این ظرفیت را دارد که اگر مسیر قرب الی الله را طی کند می‌تواند جامع اسماء الهی باشد و وقتی که به این مرحله برسد لایق مقام خلیفه الهی است و در حقیقت علم به اسماء به منزله علتی برای مقام خلیفه الهی است.
برتری یافتن انسان بر فرشتگان برای مقام خلیفه شیوه خاصی را می‌طلبد. چگونه انسان توانایی و ظرفیتی را دارد که فرشتگان از آن بی‌بهره مانده‌اند؟
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) در زمینه ظرفیت‌های انسان نسبت به فرشتگان گفت: تعبیر «عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلَائِكَةِ» در آیه 31 سوره بقره تعبیر جالبی است؛ با این توضیح که خداوند تعبیر «عَلَّمَ» درباره انسان به کار می‌برد ولی در مورد فرشتگان سخن از عرضه کردن اسماء است. به بیان دیگر، خداوند نمی‌گوید که به ملائکه علم به اسماء انتقال داده شود، چون ملائکه هیچ وقت نمی‌توانند چنین علمی را پیدا کنند. افزون بر این، مبین آن است که ملائکه نمی‌توانند آموزش ببینند و انسان باید آنها را متوجه کند که دارای چنین توانمندی است.
در خصوص مفهوم «اسماء» نظرات مختلفی وجود دارد. در احادیث موارد متعددی همچون: «نام‌های رهبران الهی»، «حجت‌های خداوند»، «زمین»، «کوه»، «دره‌ها» و «تمام موجودات» به عنوان مفهوم اسماء بیان شده‌اند. علامه طباطبایی بر این عقیده است که مراد از اسماء مسمای این اسم‌ها است. آنها موجودات زنده و عاقلی هستند که در پشت حجاب غیب آسمان و زمین پنهان‌اند. مکارم شیرازی معتقد است که منظور از اسماء همان استعداد نام‌گذاری چیزهاست که خداوند به انسان عطا فرموده است.
از نظر قرآن، انسان به این علت به مقام جانشینی خدا بر روی زمین رسیده است که خداوند اسماء را به او آموخته است. علم به اسماء شایستگی و ظرفیت وجودی انسان برای کسب مقام خلیفه الهی را نشان می‌دهد که نتیجه آن احاطه بر قلمرو هستی است.
