هنر قرآن بهره‌گیری از تمثیل در تبیین حقایق است

به گزارش ایکنا، هم‌اندیشی علمی «علامه مصباح و فلسفه دین» 21 بهمن‌ماه از سوی قطب علمی فلسفه دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و با حضور محمد محمدرضایی، استاد فلسفه دانشگاه تهران، حجت‌الاسلام ابوالفضل ساجدی و حجت‌الاسلام مجتبی مصباح یزدی از اعضای هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) برگزار می‌شود.

حجت‌الاسلام مجتبی مصباح، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در سخنانی، گفت: آیت‌الله مصباح در عرصه تفسیری و فلسفی ورود داشته‌اند و در این زمینه‌ها صاحب‌نظر بودند؛ در بحث فلسفه هم علاوه بر مباحث فلسفی گذشته در فلسفه‌های مضاف هم صاحبنظر بودند که یکی از این شقوق، فلسفه دین است.

وی افزود: روشنفکران دینی در دهه‌های اخیر تلاش کردند تا دین را طوری تعریف کنند که بحث دینِ حق و باطل را منتفی و پلورالیزم دینی را تقویت کنند، لذا شروع بحث آنها تعریف دین است؛ برخی در تعریف دین سراغ نیازهای بشر برای تعریف و تعیین قلمرو دین رفتند و برخی مقولات دیگر را محور قرار دادند.

فرزند آیت‌الله مصباح یزدی اظهار کرد: ایشان تذکر داده‌اند که ما وارد هر بحثی که می‌خواهیم بشویم، ابتدا باید ایضاح مفهومی داشته باشیم تا موجب مغالطه و خلط مباحث نشود؛ بنابراین تعریف دین از منظر ایشان ضروری است؛ زیرا برخی گفته‌اند دین را طوری تعریف کنیم که شامل مارکسیست‌ها و همه ادیان و مکاتب شود که در این معنا، درست و غلط معنا ندارد.

مجتبی مصباح یزدی اضافه کرد: از منظر آیت‌الله مصباح، تعریفی از دین محل بحث است که بتواند انسان را به سعادت و خوشبختی حقیقی برساند؛ یعنی دین، روش و برنامه زندگی است که انسان را به سعادت حقیقی برساند که نیازمند مقدمات و اعتقاداتی است؛ یعنی دین مجموعه باورها و ارزش‌های تأمین‌کننده سعادت و مصداق آن اسلام است، لذا دین حق همان است که از سوی خدا و از طریق انبیاء آمده است.

دین نهادی در کنار سایر نهادها نیست

مصباح یزدی با بیان اینکه براساس این تلقی از دین، ضرورت آن هم روشن است، اضافه کرد: از منظر علامه، دین نهادی در کنار سایر نهادهای اجتماعی نیست، سعادت خواسته همه انسان‌ها در طول تاریخ و در همه ابعاد زندگی است، بنابراین ضرورت دین مربوط به برهه و زمان خاص و مکان خاصی نیست؛ همچنین اگر بپذیریم که انسان به تنهایی به سعادت نخواهد رسید، آن وقت قلمرو دین هم از سوی خدا باید تعیین شود.

استاد حوزه علمیه گفت: آیت‌الله مصباح معتقدند که تفکیک سه‌گانه عقاید و اخلاق و احکام که با نوعی تلقی از احکام صورت گرفته قابل تامل است، لذا دین شامل دو بخش اصلی باورها و ارزش‌ها است و ریشه باورها هم توحید است. ایشان درباره زبان دین هم فرموده‌اند که آیا زبان دین با زبان علمی و عرفی متفاوت است یا خیر؟ ایشان براساس مقدمات پیش‌گفته، زبان دین را واقع‌نما می‌دانند، همان طور که علم پزشکی قصد دارد راه سلامتی را نشان انسان دهد، دین هم دنبال نشان دادن واقعیت به انسان است.

وی افزود: این در حالی است که برخی تلاش می‌کنند تا زبان دین را اسطوره‌ای بنامند، لذا به برخی آیات قرآن و تمثیلات آن تمسک کرده‌اند، ولی اینکه زبان دین واقع‌نما هست، به معنای عدم استفاده از تمثیل نیست و قرآن برای بیان حق از این هنر بهره برده است.

مجتبی مصباح یزدی گفت: ایشان همچنین فرموده است که دین، ضروریات مبتنی بر بدیهیات عقلی دارد و این طور نیست که فهم دین دور از دسترس ما باشد؛ البته گاهی احتمال خطا در فهم دینی هم وجود دارد؛ مثلاً در رجوع به قرآن، ممکن است کسی دنبال تفسیر عرفانی و دیگری دنبال تفسیر عقلی و ... باشد که در عرض هم درست هستند.

بطلان پلورالیسم دینی

وی با بیان اینکه ایشان پلورالیسم دینی را باطل می‌دانند، اظهار کرد: علامه معتقدند بحث ادیان دینی که ناسازگاری‌هایی با هم دارند، نمی‌توانند همه حق باشند؛ دین حق به نحو مطلق، اسلام است، همان طور که در قرآن بیان شده که «ان الدین الاسلام»؛ البته دین سیر تکاملی در طول تاریخ داشته تا به مصداق اسلام یعنی دوره پیامبر رسیده است؛ البته عقل هم در باور و هم در کشف معارف دینی دخیل است.

استاد حوزه با اشاره به رابطه دین و علم از منظر علامه مصباح یزدی با بیان اینکه آموزه‌های دین با مبانی، مصادر و روش‌های یک علم می‌تواند اصطکاک داشته باشد، افزود: علوم انسانی چون پیش‌فرض‌های انسان‌شناختی و بخش دستوری دارد، تلاقی این علوم با دین خیلی زیاد است، لذا اهمیت اسلامی‌سازی علوم انسانی هم بسیار زیاد است.

وی با اشاره به رابطه اخلاق و دین افزود: از منظر ایشان، یکی از رسالت‌های دین جهت‌دهی به رفتارهای دینی است، لذا اخلاق سکولار برای ایشان قابل قبول نیست؛ همچنین در رابطه دین و عرفان معتقدند که هدف عرفان فناء فی الله است و هدف دین هم تقرب انسان به خداست، بنابراین عرفان صحیح در انطباق با معارف دین ممکن است و سایر عرفان‌ها تقلبی و کاذب هستند.