دفاع از پلورالیزم و استناد به قرائات غیرمعتبر؛ نقاط ضعف «تفسیر معاصرانه»

به گزارش ایکنا؛ اولین نشست از سلسله نشست‌های علمی نقد کتاب «تفسیر معاصرانه قرآن کریم» نوشته سیدحسین نصر، امروز، 23 اسفندماه با حضور حجج اسلام و المسلمین محمدعلی رضایی اصفهانی، استاد تمام جامعةالمصطفی العالمیه و رئیس مجتمع عالی قرآن و حدیث، محمدجواد اسکندرلو، دانشیار و عباسعلی براتی، استادیار جامعةالمصطفی العامیه در مجتمع عالی قرآن و حدیث برگزار شد.

در ابتدای این نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی رضایی اصفهانی به ذکر توضیحاتی در مورد این کتاب پرداخت و گفت: جلد اول کتاب «تفسیر معاصرانه قرآن کریم» در سال ۱۳۹۹ش در تهران به زبان فارسی از سوی انتشارات سوفیا نشر یافته است. این کتاب جلد اول از هفت مجلد (The study Quran) است که نام اصلی آن «مطالعه قرآن» (یا قرآن‌شناخت) بوده و در ترجمه فارسی نام «تفسیر معاصرانه قرآن کریم» برای آن انتخاب شده است. نگارش این کتاب با سفارش انتشارات‌ «هارپرسان فرانسیسکو» (که اکنون به نام هارپر وان خوانده می‌شود، Harper one) به آقای سید حسین نصر از حدود ۹ سال قبل شروع شد. نویسندگان اصلی کتاب دو نفر از مستشرقان تازه مسلمان آمریکایی به نام‌های «ماریا دکاکه»، «جوزف لومبارد» و یک نفر مسلمان‌زاده آمریکایی به نام «جانردگلی» است و آقای «مصطفی ملکیان» ترجمه فارسی را ویراستاری کرده‌اند.

مترجم، مفسر قرآن کریم و قرآن‌پژوه برجسته با بیان اینکه ایجاد گرایش بیشتر به سمت قرآن، ورود تازه مسلمانان به قرآن‌پژوهی غرب، نگاه مؤمنانه به قرآن بر خلاف جریان قرآن‌پژوهی مستشرقان قبلی و  ورود ایرانیان شیعه به صحنه قرآن‌پژوهی مستشرقان، ویژگی‌های مثبت این اثر است، افزود: در عین حال این تفسیر نقاط ضعف زیادی هم دارد از جمله اینکه در صفحه ۹۱ کتاب، حدود ۴۰ تفسیر قرآن به عنوان منبع تفسیری تحت عنوان «مفسران بزرگ» نام برده شده است. لیکن حدود ۶ مورد آنها از تفاسیر شیعه و بقیه از تفاسیر اهل سنت است، در حالی که وی مدعی است تفسیر معاصرانه از قرآن ارائه کرده است.

وی با بیان اینکه این اثر در زبان انگلیسی «The study Quran» مطالعات قرآنی یا قرآن شناخت است، ولی در فارسی «تفسیر معاصرانه قرآن کریم» نام گرفته است که این تغییر نام موجب سوء تفاهم می‌شود، تأکید کرد: وزارت ارشاد باید به این مسئله توجه می‌کرد، وزارت ارشاد، اجازه انتشار ترجمه قرآن را منوط به مجوز از سازمان تبلیغات می‌کند که برای تفسیر هم این ضابطه باید لحاظ شود.

استاد تمام جامعةالمصطفی العاللمیه افزود: ما شش ماه برای گرفتن مجوز ترجمه گروهی وقت صرف کردیم تا در سازمان تبلیغات اسلامی مراحل گرفتن مجوز سپری شود و در آنجا حتی حروف و کلمه به کلمه مورد دقت قرار گرفت، ولی در مورد تفسیر این کار صورت نمی‌گیرد، از طرفی واژه «معاصرانه» در عنوان ابهاماتی دارد.

رضایی اصفهانی تصریح کرد: معاصرانه می‌تواند چند معنا داشته باشد؛ اول توجه به تفاسیر جدید و نوآمد؛ حدود 150 سال اخیر را معاصر می‌گویند، ولی در این کتاب اصلًا به تفاسیر اصلی معاصر  به خصوص شیعه توجه نشده است.

رضایی اصفهانی اظهار کرد: موریس بوکای در بحث اعجاز، کتابی درباره مقایسه میان تورات، انجیل و قرآن نوشت و آقای نصر حداقل می‌توانست اشاره‌ای به این اثر داشته باشد؛ یکی از مستشرقان گفته اعجاز علمی شمشیری در دست مسلمین در مواجهه با دنیای غرب است، ما از ایشان چنین انتظاری نداریم، ولی می‌توانست به آن اشاره داشته باشد.

نقد بر عنوان کتاب

استاد جامعةالمصطفی بیان کرد: توصیه می‌کنیم حتماً عنوان در چاپ‌های بعدی تعویض شود و همان عنوان قرآن‌شناخت و یا عنوان انگلیسی گذاشته شود، زیرا جوان دانشجو و طلبه ممکن است این بحث را متوجه نشده و به آن  بدبین هم بشوند، ضمن اینکه امانتداری در ترجمه رعایت نشده است.

رئیس مجتمع عالی قرآن و حدیث با بیان اینکه عدم استفاده از روش‌های جدید مانند اعجاز علمی، عدم توجه به گرایشات جدید و عدم توجه به مسائل معاصر مسلمین مانند اسرائیل و تفرقه در جهان اسلام از موضوعاتی است که بر خلاف عنوان به آن هیچ توجهی نشده است، گفت: حتی توجه به سؤالات و شبهات جدید مثلاً در ذیل آیه 62 بقره فقط به پلورالیسم پرداخته شده است.

عضو هیئت علمی مجتمع عالی قرآن و حدیث جامعةالمصطفی العالمیه اضافه کرد: حضور تفاسیر و مفسران شیعه برخلاف ادعای مؤلف در این کتاب کمرنگ است. به برخی منابع تفسیری اهل سنت مثل جامع البیان طبری که پر از اسرائیلیات و روایات ضعیف است، استناد شده و همچنین از مفسرانی به عنوان مفسران بزرگ (ص۹۱) نام برده که در جهان اسلام کمتر شناخته شده و مورد استناد هستند.

این مترجم و مفسر قرآن با بیان اینکه استناد به قرائات غیرمعتبر، تفسیر به رأی در پاره‌ای از موارد و وجود اشکالات محتوایی و معارفی در کتاب از دیگر نقاط منفی آن است، تصریح کرد: مورد اول دفاع از پلورالیسم دینی است. حقانیت و نجات همه پیروان ادیان که با آیات زیادی از قرآن منافات دارد؛ این مطلب ذیل آیه ۶۲ سوره بقره صفحه ۱۸۴ـ۱۹۴ به روشنی دیده می‌شود. همچنین کمرنگ‌ کردن آیات مخالف عقاید یهود و مسیحیت از دیگر ضعف‌های این اثر است.