چرا جامعه اسلامی باید برائت بجوید + صوت

به گزارش ایکنا، دومین جلسه از سلسله جلسات تدبر در سوره مبارکه توبه با عنوان «شناخت عارضه‌های جمعی و شیوه مواجهه با آن» با موضوع «برائتی برای اوج گرفتن» با تدریس هانی چیت‌چیان، عضو هیئت علمی مدرسه دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران شب گذشته، 24 مهرماه در مسجد کوی دانشگاه تهران برگزار شد.

چیت‌چیان در ابتدا با طرح این سؤال که اساساً چرا جامعه اسلامی باید برائت بجوید؟ گفت: از آنجایی که جامعه اسلامی با نظام شرک به مقابله برمی‌خیزد، این اتفاق می‌افتد. پس‌زمینه تاریخی سوره این است که فتح مکه اتفاق افتاده و اسلام آمده بدون خونریزی مرکز کفر را فتح کرده، چون دین نمی‌خواهد به زور مردم را مسلمان کند و به مشرکان اجازه می‌دهد که به زندگی‌شان ادامه دهند، مشروط بر اینکه قوانین جامعه اسلامی را رعایت کنند.

وی ادامه داد: جامعه اسلامی آمده که زمینه هدایت را فراهم کند، اگر مکه را فتح کرده به خاطر هدایت مردم این کار را کرده است. یکی از دلایل برائت آن بود که طبق قانون اسلام باید با حجاب طواف می‌کردند و چون این عهد را شکستند حکم برائت آمد. اسلام می‌خواهد آدم‌ها را هدایت کند حتی مشرک درون مکه را، ولی چه اتفاقی افتاد که آن‌ها به عهد خود عمل نکردند و برائت برای همین آمد «بَرَاءَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ؛ [اين آيات] اعلام بيزارى [و عدم تعهد] است از طرف خدا و پيامبرش نسبت به آن مشركانى كه با ايشان پيمان بسته‏ ايد»، (توبه/1). سؤال می‌پرسند وقتی قرار بود دو سال بعد اعلام برائت شود چرا از اول این کار نشد؟ چون اسلام از اول نمی‌خواست آن‌ها را بیرون بریزد. جامعه اسلامی حیثیت دارد و می‌خواهد ظواهر جامعه اسلامی را حفظ کند. نمی‌شود جامعه اسلامی دچار آسیب شود، چون شما نمی‌خواهی عهدت را اجرا کنی، لاجرم چاره‌ای جز برائت نیست.

این مدرس مدرسه قرآن با بیان اینکه برائت برای کسی است که ظهور در شرک دارد و نمی‌خواهد ظاهر را هم نگه دارد، اظهار کرد: آیا اجرای قوانین الهی دیگر اولویت ندارد؟ پاسخ این است که در مقام وضع قوانین، به تدریج این اتفاق می‌افتد. اما یک جایی جامعه شکل گرفته و در مقام وضع نیستیم، وقتی جامعه شکل گرفته حکومت اسلامی وظیفه دارد که از همه قوانین صیانت کند، جامعه اسلامی وقتی تشکیل شد و قوانینش را وضع کرد وظیفه دارد که از همه آن‌ها صیانت کند.

ضرورت صیانت از اجرای دین

وی افزود: اینکه در مقام عمل هنرمندی به خرج نمی‌دهیم و به برخی قوانین توجه نمی‌کنیم و به برخی دیگر توجه می‌کنیم آسیب در بی‌توجهی به برخی قوانین است نه در توجه به برخی دیگر. در صحن جامعه نباید خلاف حکم خدا اجرا کردن عادی انگاشته شود، اجرای حکم خدا نباید سبک شمرده شود. اشکال این نیست که چرا به حجاب توجه کرده‌ایم اشکال این است که چرا به بقیه توجه نکرده‌ایم و اساساً مردم باید از اجرای دین در صحن جامعه صیانت کنند.

چیت‌چیان گفت: حکومت دینی برای هدایت آمده و هدفی غیر از آن ندارد، هدایت هم با اجبار نیست بلکه انتخاب قلبی است. جامعه برای تغییر احکام خودش باید ساز و کار طراحی کند. دوران امیرالمؤمنین(ع) و پیامبر(ص) خیلی کوتاه است، اما در انقلاب اسلامی نسلی عوض شده و چالش اینجاست، آنجا نسل عوض نشده بود. در هر حالتی حکومت دینی وظیفه دارد که اجازه آزادی و انتخاب به مردم بدهد. این حرفی است که در بیانیه گام دوم انقلاب هم آمده است. اراده و آزادی ملت‌ها چیزی نیست که حکومت‌ها به آن‌ها افاضه کنند. این اصلاً حق مردم است، حضرت امام(ره) هم این را طور دیگری فرموده بودند.

تئوریزه نشدن بروز آزادی در حکومت دینی 

وی افزود: ساز و کاری که برای اظهار نظر مردم چیده شده، مثل مجلس، مجلس خبرگان و ... از عقل بشری آمده، از وحی نیست و می‌توان ساز و کار دیگری طراحی کرد. بروز آزادی در حکومت دینی را تئوریزه نکردیم. نسل بعدی‌ها هم می‌خواهند انتخابشان را بروز بدهند. به قول آقای میرباقری در مجلس خبرگان این موضوع هنوز تئوریزه نشده ولی باید به این حکومت وقت بدهیم، نگویید 40 سال خیلی است، گاهی حکومت‌ها دویست و اندی سال عمر کرده‌اند تا توانسته‌اند نوع اعتراض را تئوریزه کنند.

عضو هیئت علمی مدرسه قرآن دانشگاه تهران، تندروی کردن برخی از متدینین را یکی از مشکلاتی دانست که همیشه در تاریخ اسلام با آن مواجه بوده‌ایم و ادامه داد: نمونه‌اش هم «عَبَسَ وَتَوَلَّى؛ چهره در هم كشيد و روى گردانيد»، (عبس/1) دین برای هدایت آدم‌ها آمده بوده، نماز و روزه و .... برای توحید است، برای همین قرآن می‌گوید «فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ؛ پس واى بر نمازگزارانى»، (ماعون/4) من نگفتم تو نماز بخوانی اما منیت را کنار نگذاری، توحید را نفهمی و ...، خدا می‌گوید نماز بخوان و آدم باش نمی‌گوید نماز نخوان.

حد ایستادگی پای اشتباهات حکومت دینی

چیت‌چیان در پاسخ به سؤال یکی از حاضران مبنی بر اینکه اشتباه حاکمیت برای ما محرز است و از طرفی بخش‌هایی از آن را هم قبول داریم ما باید چه کار کنیم؟ باز هم بایستیم یا نه؟ پاسخ داد: اینطور نیست که این ایستادن حدی نداشته باشد، اما حدش کجاست؟ امیرالمؤمنین(ع) وقتی حکومت تشکیل می‌دهد می‌گوید از حقوق حاکمیت این است که مردم به من اشتباهاتم را بگویند، جواب واقعاً ساده نیست، پیچیدگی دارد. شما واقعاً می‌خواهی حاکمیت را اصلاح کنی اما یک عده از شما سوءاستفاده می‌کنند و اسمش می‌شود اغتشاش، از طرف دیگر  افرادی در حاکمیت نیز در حال سوء‌استفاده هستند، به این دلایل موضوع پیچیده می‌شود. این چالش‌ها آن موقع هم بوده، چالش حکومت دینی که برخی از وعده‌هایش محقق نمی‌شود. معتقدم این سوره محکمات بسیار جدی می‌دهد. راهبردش هم آن چیزی است که به آحاد جامعه اسلامی می‌گوید. مهم این است که بدانید شکل تقوا در این پیچیدگی چگونه است.

وی در توضیح کلمه برائت، گفت: برای بررسی واژه باید سه کار انجام دهیم؛ کتاب‌های لغت بخوانیم و بعد استعمالش را در قرآن بررسی کنیم، سپس ببینیم که در سوره چطور استفاده شده است. سوره توبه، آخرین یا یکی مانده به آخرین سوره است که در اواخر عمر شریف پیامبر(ص) نازل شده است. در کتاب العین در مورد این کلمه آمده به معنای خلق است و خداوند «الْبَارِئُ» است. براء را هم به معنی سلامت از بیماری گفته‌اند. براء پیدا کردن به معنای از بیماری رها شدن است. در کتاب التحقیق فی کلمات قرآن کریم نوشته‌اند ناراحت شدن از چیزی که در مجاورت باشد و همیاری با آن ناپسند و گلوگیر باشد، لذا می‌گویند برائت من المرض؛ از بیماری برائت جستم. در آیات مختلفی در معنای انزجار و بیزاری و تنفر هم گفته‌اند و بارئ که اسم خداست به معنی ایجاد کننده و کلمه خاص اوست.

چیت‌چیان اظهار کرد: خداوند را اگر بارئ می‌گویند به این دلیل است که شی را از عدم جدا می‌کند و مرتبه بعد از خلق است، چون به واسطه خلق بارئ بودن خدا بروز کرده است. بارئ بودن به معنی جدا کردن خلایق از همدیگر نیز هست. مشترک بین کتاب‌های لغت این می‌شود که وقتی چیزی به هر دلیلی وجود دارد و چیز دیگری خودش را یا چیز دیگری را از آن جدا می‌کند براء می‌گویند.

استعمال ریشه براء در قرآن

وی در رابطه با استعمال ریشه براء در قرآن، به ذکر نمونه‌هایی پرداخت و گفت: اولین آن آیه 24 سوره حشر «هُوَ اللَّهُ الْخَالِقُ الْبَارِئُ» است. مورد دیگر برا کردن مصیب است، سوره حدید آیه 22. مورد دیگر که چندین بار هم آمده سوره آل عمران آیه 49 است، انسان کور را از کوری جدا کردن که معجزه حضرت عیسی(ع) بوده، اینجا هم واژه برائت استعمال شده است. نمونه دیگر استعمال، برائت جستن رسولان الهی از عمل کافران و برعکس است؛ سوره یونس آیه 41، هم شما از کار من بری هستید و هم من از کار شما بری هستم. مورد دیگر سوره مبارکه نساء آیه 112 است، اینجا بری بودن از خطا را می‌گویند، شبیه این را در سوره نور آیه 26 داریم. سوره قصص آیه 63، نیز انسان طلب بری می‌کند. سوره بقره آیه 166 هم همینطور است و موقعی که عذاب می‌بینند تبری می‌جویند. در سوره حشر آیه 16 نیز  شیطان می‌گوید من بری از شما هستم، نمی‌خواهد بار گناهان کافران را به دوش بکشد پس از آن‌ها اعلام برائت می‌کند.

این عضو هیئت علمی مدرسه قرآن اظهار کرد: مورد دیگر بری بودن انبیای الهی از آنچه غیر از خدا عبادت می‌شود، هست، «قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْرَاهِيمَ»، (ممتحنه/ 4)، اصلاً ابراهیم به دلیل اعلام برائتش اسوه حسنه شماست، ابراهیم به وجه برائت اسوه و الگو شده است. مجموعه این موارد این گزاره‌ها را می‌دهد که برائت به معنای جدا شدن چیزی از چیز دیگر است به‌گونه‌ای که عاقبتشان از هم جدا می‌شود. به واسطه برائت است که موجودات از هم جدا شده و تنوع پیدا می‌کنند، برأ شدن مصیبت هم به معنی قطعی شدن آن است. برائت تابعین و متبوعین از این روست که می‌خواهند خود را از گروه دیگر که مشمول عذاب شده جدا کنند. کافران هیچ برائتی از عذاب ندارند و باید پیش از این از آن برائت می‌جستند.

وی بیان کرد: شرک عاقبتی دارد، برائت یعنی طوری جدا شویم که آن عاقبت برای ما اتفاق نیفتد. برائت جستن از شرک اقدامی همه‌جانبه است و انبیاء در همه شئون قلبی، علمی، عملی و ... برائت می‌جستند. برائت با آیه 6 سوره کافرون «لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِيَ دِينِ» کامل می‌شود یعنی شیوه زیستن من هم با شیوه زیستن شما متفاوت است. نمی‌شود که به شیوه زیستن حاکمیت غیر خدا بخواهید خدا را پرستش کنید.

زمین‌گیری حکومت‌های اسلامی در پاکسازی از شرک

چیت‌چیان تصریح کرد: مشکلی که ما سالیان سال است در جریانات حکومت‌های به اسم اسلامی داریم این است که حکومت اسلامی مبانی اسلامی را قبول می‌کنند ولی در پاکسازی کردن تمامی شئوناتشان از شرک زمین‌گیر می‌شوند. بنا بر این برائت اتفاق نیفتاده، نمی‌خواهیم بگوییم عمداً است، اما دلایل مختلفی هست ولی نمی‌شود فکر کنید برائت اتفاق افتاده است، اساساً نظام باطل در سراسر عالم و تاریخ مشکلی با این نداشتند که شما خدا را عبادت کنید مشروط بر اینکه مدل‌های زندگی آن‌ها را بپذیرید. نظام شرک هیچ وقت با عبادت شما مشکل ندارد، دعوا از برائت جستن شما شروع می‌شود.

وی با اشاره به آیه 17 سوره توبه، «مَا كَانَ لِلْمُشْرِكِينَ أَنْ يَعْمُرُوا مَسَاجِدَ اللَّهِ شَاهِدِينَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ بِالْكُفْرِ أُولَئِكَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ وَفِي النَّارِ هُمْ خَالِدُونَ»، گفت: آیه می‌فرماید شایسته نیست مشرکین مساجد خدا را آباد کنند؟ خدا چرا باید این آیه را بگوید، معلوم است که مشرک برای آباد کردن مسجد هزینه می‌کرده، نشان می‌دهد مشرکین برای آبادانی مسجد کارهایی می‌کردند و بعد هم عده‌ای از مسلمانان نیز از این کار خوشحال بوده‌اند. این چیز عجیبی نیست که نظام شرک بگوید من مسجدهایت را آباد می‌کنم کاری به ساختارم نداشته باش.

چیت‌چیان افزود: اینکه بگوییم هر چیزی هم که در نظام غیر دینی به دست می‌آید خوب نیست اشتباه است،. آن‌ها هم از باب رفاه و موفقیت تلاش می‌کنند تا به قوانین عالم دست پیدا کنند و قطعاً نمی‌گویم که هر آنچه نظام‌های غیر دینی وضع می‌کنند صد درصد باطل است اما از کجا بفهمیم درست چیست؟ برای اینکه بفهمیم آیا او درست می‌گوید یا غلط، مجبورم چرخ را از اول اختراع کنم، حتی وقتی به تعاریف علوم می‌رسیم. می‌بینید که او هم حرکت را فلسفی تعریف می‌کند و با تعاریف فلسفی نظامات اجتماعی را ایجاد می‌کند. در این شبکه به هم پیوسته جهان‌بینی او حضور دارد، اگر قرار باشد دوباره تحلیل کنم باید از اول به همه چیز فکر کنم. به این معنی که از اول باید به علوم فکر کنیم، از اول باید به انسان‌شناسی و جامعه‌شناسی فکر کنیم و با جهان‌بینی خودمان روایت دیگری از عالم پیدا کنیم، لذا به این معنا معتقدم که از اول باید چرخ را اختراع کنیم. آهن را غیر آهن نمی‌کنیم ولی تحلیل متفاوتی می‌کنیم، حرفم این است که ما هم می‌توانیم نظام علمی دیگری در عالم وضع کنیم.

جمع‌بندی

وی در جمع‌بندی مطالب، اظهار کرد: جامعه اسلامی نیازمند برائت است. برائت یعنی اینکه من نمی‌خواهم فقط خدا را در باور و اعتقاد بپرستم و می‌خواهم همه چیزم توحیدی باشد، دانشگاه، کشاورزی، تربیت فرزندم، رابطه با همسرم و ... همه توحیدی باشد، ظرفیتی از بشر با توحیدی شدن آزاد می‌شود، هر چه ظرفیت در موجودات و انسان و ... است آزاد می‌شود. بسیاری از مسلمانان به شیو‌ه‌های غیر دینی خو کردند و نمی‌توانید آن‌ها را جدا کنید. تعارض منافع در درون حکومت دینی اتفاق می‌افتد. دشمن بیرونی بماند ولی داخلی‌ها را چه کار کنیم. با آن شیوه، اعتبار اجتماعی کسب کرده شما می‌خواهی عوضش کنی، او نمی‌خواهد این اتفاق بیفتد؛ لذا او در درون جامعه اسلامی به اسم اسلام با تمام توان در مقابل شما ایستادگی خواهد کرد. بعد در میدانی قرار می‌گیرید که شما هم از اندیشه دینی حرف می‌زنید و طرف مقابل شما هم از اندیشه دینی حرف می‌زند و هر دو هم مقابل هم هستید.

چیت‌چیان گفت: چرا همیشه حکومت اسلامی به اسم اسلام شکل گرفت و همیشه هم سلطنتی بود، چون مردم به مدل سلطنتی زندگی کردن خو کرده بودند، در صفویه هم حتی حکومت سلطنتی برقرار بود در حالی که اساساً دین سلطنت را قبول ندارد. مردم هم فکر می‌کردند باید رعیت باشند. فکر کنید در جامعه‌ای انقلاب کردید و حالا می‌خواهید به مردم بگویید سلطنت را کنار بگذارید؛ همان مردم جلویتان می‌ایستند. سلطنت یعنی مبنای ادامه آن ارثی است، مادام‌العمر بودن سلطنت ایجاد نمی‌کند، اینکه ارث حاکم را تعیین می‌کند می‌شود سلطنت. فکر نکنیم انقلاب اسلامی ناگهان اتفاق افتاد، ریشه‌های آن در تاریخ فوق‌العاده مردم ایران آرام آرام حرکت کرد. از جایی که اسلام در صفویه وارد شد تا جایی که وکیل الرعایا شکل گرفت، مشروطه اتفاق افتاد، سید شفتی در اصفهان حکومت منطقه‌ای تشکیل داد و ... .

نشانه اعتقاد به حکومت الله

وی ادامه داد: برائت نشانه اعتقاد به حکومت الله و یکی از شاخصه‌های مهم شناخت بین حق و باطل است. جایی که دو گروه مسلمان هستند حق با گروهی است که برائتش از شرک بیشتر است. مثلاً از من می‌پرسند به جمهوری اسلامی اعتقاد داری، می‌گویم بله و یکی از شاخصه‌هایم این است که چه کسی بیشترین دشمنی را با حاکمیت باطل دارد. بر اساس برائت، جمهوری اسلامی به حق نزدیک‌تر است. ولی تا دلت بخواهد در جمهوری اسلامی ایراد هم هست. باید ببینیم که نظام‌های طاغوت بیشتر با چه کسی دشمنی می‌کنند، نمی‌توان به این شاخص نمره نداد.

وظیفه حاکمیت در طراحی ساز و کار بروز نظر مردم

چیت‌چیان اظهار کرد: مبنای سلطنت موروثی بودن است، در اهل بیت(ع) اینگونه نبود، خیلی وقت‌ها پسر بزرگتر فرد دیگری بود، یا امامت به برادر منتقل شد بعد از امام حسن، مبنا شایستگی بود. در کشور خودمان مردم به هر دلیلی می‌گویند نمی‌خواهند. حاکمیت وظیفه دارد برای ظهور و بروز نظر مردم ساز و کار طراحی کند، تا الان طور دیگری فکر می‌کردیم ولی مردم احساس نمی‌کنند که نظرشان اعمال می‌شود پس حاکمیت باید ساز و کاری طراحی کند که این اتفاق بیفتد، نمی‌شود صفر و یک دید. هر حکومت دیگری هم باشد باید جواب این سؤال‌ها را بدهد.

وی ادامه داد: مدل حکومت دموکراتیک مبانی الحادی دارد، سؤال این است که منظورمان از حکومت دموکراتیک چیست؟ اگر به کل حکومت غرب دموکراتیک می‌گوییم که درست نیست اما اگر منظور نقش مردم در تحقق حاکمیت است که این را غربی نمی‌دانیم کاملاً دینی می‌دانیم. انبیا از اول همین را گفته بودند. آنی که عامل بقای حکومت‌های دموکراتیک است قسمت نقش‌آفرینی مردمش هست. دین صراحتاً گفته «لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ». دین از اول به حاکمیت مردم اعتقاد داشته، مردمی بودن حاکمیت یک نظریه دینی است. مردمی بودن حکومت باید کنار مبانی دینی بنشیند. قسمت سخت ماجرا این است که چگونه هم مردمی باشد و هم دینی.

این معلم قرآن با بیان اینکه دین به این اعتقاد دارد که دنیا را بگیرد اما از مسیر فرهنگ‌سازی نه از طریق شمشیر، گفت: دین یک روزی دنیا را خواهد گرفت اینقدر که کار فرهنگی می‌کند، اصلاً برای این کار آمده، البته دین وظیفه دارد از مظلوم دفاع کند و شمشیر هم می‌کشد. در جامعه اسلامی به طور کامل فهم نکردیم که نقش‌آفرینی مردم چطور رقم می‌خورد. قطعاً صرف شرکت در انتخابات برای تحقق این امر کافی نیست. آنقدر باید عقول ما مردم رشد کند که انتخاب‌گرانه ولی الهی انتخاب کنند، دین برای هدایت آدم‌ها آمده و این مردم هستند که باید حکومت الهی را رقم بزنند. قرار است عقول آدم‌ها و فرهنگشان رشد کند تا دین را انتخاب کنند. در حکومت دینی باید همه قوانین اسلامی باشند. با اجرای آن‌ها قرار است فرصت فرهنگ‌سازی ایجاد شود.

وی گفت: اجرای قانون جای فرهنگ‌سازی را نمی‌گیرد. راهش این است که حرف بزنیم و حرف بزنیم مگر رسولان خدا چه کار می‌کردند؟ حتی در این راه کشته هم می‌شدند. راه حل مجازی کردن کلاس‌های حضوری که نیست.

یادآور می‌شود، این جلسات یکشنبه‌های هر هفته بعد از نماز مغرب و عشاء با امکان شرکت حضوری برای عموم افراد در مسجد کوی دانشگاه تهران برگزار می‌شود، همچنین پخش زنده جلسات نیز از طریق لینک https://www.skyroom.online/ch/elmshahr/madresedoa در دسترس قرار می‌گیرد.