تصویر آینده روشن بشر در اندیشه آیت‌الله صافی گلپایگانی
جلال ریزانه، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تاکید کرد: برخلاف آینده‌پژوهان غربی که تلاش کرده‌اند کمال بشر را در مادیات خلاصه کنند اندیشه انتظار در کلام آیت‌الله صافی گلپایگانی دارای دو بعد آینده‌نگری است یعنی نه تنها اندیشه مادی را نقض می‌کند بلکه نگاه متفاوتی ارائه می‌دهد و آن آینده روشن بشریت در پرتو ظهور است.
به گزارش ایکنا، جلال ریزانه، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، امروز 26 مهرماه در نشست علمی «بررسی ابعاد آینده‌پژوهی اسلامی اندیشه آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی در فرهنگ انتظار»، از سلسله نشست‌های همایش بین‌المللی مهدویت و انتظار در اندیشه آیت‌الله صافی گلپایگانی با اشاره به دو تعبیر چشم‌اندازسازی و تصویرسازی برای آینده، گفت: در مورد طراحی چشم‌انداز تعابیر مختلفی وجود دارد از جمله اینکه چشم‌انداز طراحی شده برای 50 سال و بیشتر را آرمانی گویند، برنامه‌های 20 ساله و 5 ساله و کمتر از یکسال هم انواع دیگری از چشم‌اندازسازی است.
وی افزود: تصویرپردازی از کارهای مهم برای شناخت آینده و آینده‌پژوهی است، در چشم‌اندازسازی به هدفگذاری و تشریح آن می‌پردازیم ولی در تصویرسازی به توصیف در قالب داستان و ... می‌پردازیم. کارکرد تصویرسازی این است که با ایجاد یکسری تصاویر که نگاه روشن‌تر و شفاف‌تری به ما می‌دهد و در حقیقت در مطالعات جدید نشان داده شده که تصاویر دارای قدرتی به نام کشش آینده هستند و می‌توانند منشا تحولات در برنامه‌ریزی برای آینده باشند.
وی با بیان اینکه حدود 121 عنوان در آثار آیت‌الله صافی در مورد چشم‌اندازسازی و تصویرسازی برای آینده جهان از منظر مهدویت استخراج شده است، گفت: ایشان در حوزه چشم‌اندازسازی آورده است که مسلمین عقیده دارند انقلاب اسلامی، جهانی است و پیروز خواهد شد و عالم و انسان از مدنیت منهای شرف انسانیت نجات خواهند یافت.
آینده‌سازی در اندیشه انتظار آیت‌الله صافی
وی افزود: برخلاف آینده‌پژوهان غربی که تلاش کرده‌اند کمال بشر را در مادیات خلاصه کنند اندیشه انتظار در کلام آیت‌الله صافی دارای دو بعد آینده‌نگری است یعنی نه تنها اندیشه مادی را نقض می‌کند بلکه نگاه متفاوتی ارائه می‌دهد یعنی همانطور که به آینده توجه دارد به سوی آینده هم گام بر می‌دارد. در مجموع اندیشه فرهنگ انتظار ایشان نه تنها آینده‌نگر بوده بلکه آینده‌ساز هم هست و برای ساختن آینده، متناسب با آرمان‌هایی نهایی اقدام می‌کند.
این پژوهشگر بیان کرد: نگاهی به حرکت‌های سیاسی و اجتماعی و انقلاب اسلامی هم در اندیشه انتظار ایشان قابل مشاهده است، یکی از بحث‌های اصلی ایشان در چشم‌انداز ظهور، بحث انقلاب اسلامی ایران است و آن را محرک و الهام‌بخش انقلابیون در دیگر کشورها می‌داند.
ریزانه با بیان اینکه ایشان شروع چشم‌انداز خود را از انقلاب اسلامی ایران بیان کرده است، اضافه کرد: بحث دیگر در اندیشه انتظار آیت‌الله صافی بحث تصویرپردازی است. در حقیقت از کارکردهای مسلم آینده‌پژوهی در هر جامعه‌ای ترسیم الگوی آرمانی هر جامعه از منظر ارزش‌ها است، در حقیقت مدینه فاضله یا آرمان‌شهر ظهور در نگاه ایشان منتهی به آینده‌پژوهی تصویرپردازانه شده است.
تصویرپردازی از آرمان‌شهر ظهور
وی ادامه داد: ایشان آرمان‌شهر ظهور را به خوبی ترسیم کرده و تصاویر بسیار روشنی از وقایع آینده ارائه داده است. از جمله فرموده است که دنیا از همه اضطرابات روزافزون و ناامنی و رژیم‌های گوناگون ظلمانی نجات خواهد یافت و در امنیت و امان و اطمینان قرار می‌گیرد. این تصویرپردازی از آرمان‌شهر عصر ظهور است که حال و آینده را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
ریزانه ادامه داد: ایشان در قسمتی از نوشته‌های خود آورده است؛ شیعه که معتقد به آن نظام و ظهور کلی است باید نظامی را که رهبری آن با حضرت بقیت‌الله اعظم است با مساوات و عدالت و فضیلت به دنیا نشان دهد. ایشان فرموده در آن موقع همه ملل از مدنیت معنوی و اخلاقی محروم هستند و دشمنی و کینه و تجاوز و ظلم همه را نسبت به هم بدبین کرده و همکاری، همفکری و اتحاد به کلی از میان بشر رخت برخواهد بست و همه از اینکه کسی بتواند بدون مدد غیبی جامعه را رهبری کند مایوس خواهند شد و همه با هم در حال مبارزه و جنگ و ستیز هستند و همه از وضع موجود ناراضی و از مکاتب موجود ناراحت هستند و منتظر تغییر و انقلاب و عوض شدن اوضاع و کنار رفتن زمامداران خدانشناس و از بین رفتن مرزها هستند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اظهار کرد: یکی از روش‌های ایشان که می‌تواند در حوزه آینده‌پژوهی اسلامی مورد استفاده قرار بگیرد همین بحث تصویرپردازی است، آنچه در تصویرپردازی ملاحظه می‌شود تصویر وضعیت آرمان‌شهر ظهور در اندیشه و فرهنگ انتظار آیت‌الله صافی است.
شکل‌گیری آینده‌پژوهی در بستر مدرنیته
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین غلامرضا بهروزی‌لک به عنوان ناقد این نشست در سخنانی بیان کرد: آینده‌پژوهی در یک بستر مدرن شکل گرفته است همانطور که آقای ریزانه اشاره کرد البته تحولاتی در آینده‌پژوهی غربی از جمله رسوخ پسامدرن‌ها هم شکل گرفته است و نشان می‌دهد رهیافت‌های غرب هم در این زمینه یکسان و متنوع نیست.
وی افزود: دوستان ما در ایران هم همراه با بحث تحول در علوم انسانی، بحث آینده‌پژوهی اسلامی را دنبال کرده‌اند و کار آقای ریزانه هم تلاش برای بررسی آینده‌پژوهی اسلامی از نگاه یکی از مراجع دوره معاصر است و از این جهت قابل تقدیر است.
بهروزی‌لک اضافه کرد: اگر عنوان بررسی ابعاد آینده‌پژوهی اسلامی در اندیشه آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی را به اندیشه‌های مهدویت ایشان در آینده‌پژوهی اسلامی تغییر می‌دادید شاید عنوان دقیقتری بود زیرا ایشان نگاه آینده‌پژوهی نداشته است هرچند نسبت به آینده بحث داشته است.
استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه مهدویت به آینده مربوط است ولی آینده‌پژوهی نیست، تصریح کرد: آینده‌پژوهی باید در زمان و در مکان کار کند؛ در دو شاخه یعنی چشم‌انداز و تصویرپردازی آینده مطلوب که ارائه کردید برخی از استنادات شما به مطالب آیت‌الله صافی منطبق بر معیار زمان و مکان نیست چون ما زمان ظهور و تشکیل جامعه موعود را نمی‌دانیم و مکان آن را هم نمی‌دانیم.
لزوم استفاده از اندیشه آیت‌الله صافی برای آینده‌پژوهی اسلامی
بهروزی‌لک اضافه کرد: آیت‌الله صافی به صورت کلی یا خود جامعه ظهور را توصیف کرده و یا توصیه‌های کلی داشته‌اند بنابراین چشم‌اندازپردازی و تصویرپردازی نمی‌تواند به نوعی آینده‌پژوهی محسوب شود البته پیشنهاد بنده این است که ما از افکار و اندیشه‌های آیت‌الله صافی در آینده‌پژوهی جامعه منتظر ایرانی و اینکه اندیشه وی چه تاثیری می‌تواند بر آن بگذارد استفاده و با این محوریت بحث کنیم. مثلا از آرمان‌شهر مهدوی در اندیشه وی برای تشکیل جامعه مطلوب امروز بهره ببریم.
وی اضافه کرد: رؤیایپردازی غرب مدرن برای آینده با اینکه در زمان و مکان هم نیست ولی از آن برای ارزیابی جامعه امروز و تدوین راهبردهای 5 تا 50 ساله استفاده می‌کنند و ما هم اگر از این زاویه به جامعه منتظر از منظر اندیشه این مرجع تقلید بنگریم مفیدتر است. به خصوص اینکه آینده‌پژوهی با استفاده از اندیشه ایشان می‌تواند آینده محتومی را هم تصور کند.
بهروزی‌لک تصریح کرد: نگاه هر مکتبی به آینده مبتنی بر مکتب خاص خود است و چون آیت‌الله صافی هم از منظر اسلامی بحث کرده‌اند طبیعتا نگاه ایشان با دیگر مکاتب متفاوت خواهد بود. طبیعی است که کسانی چون فوکویاما و هگل که پایان تاریخ و فلسفه را بیان کرده‌اند براساس مبانی مکتب خود به چنین نتایجی رسیده‌اند؛ کانت، غایت جهان‌وطنی را بر مبنای فلسفه اخلاقی خود بیان کرده است.
استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) افزود: در تصویرپردازی هم باید نوعی تصویرپردازی برای جامعه معین ایرانی و حتی جهان اسلام در نوشته شما ترسیم می‌شد تا از انتزاعی و کلی‌گویی دور شود و معطوف به عینیت خارجی و واقعی جامعه امروز شود.
تجلیل از پرداختن به مباحث جدید
همچنین اسماعیل شراهی در سخنانی گفت: ورود به چنین مباحثی قابل تقدیر است زیرا در این زمینه تولید فکر و اندیشه‌ورزی اندکی داریم و از این جهت باید ممنون ارائه‌دهنده باشیم.
وی اضافه کرد: از جهت فرمت علمی مقاله، استاندارد آن رعایت شده و مقاله دارای چکیده، پیشینه و ... است ولی از جهت نگارش علمی و رعایت نکات ویرایشی جای کار زیادی دارد و اغلاط املایی زیادی هم در آن وجود دارد. همچنین پیشینه تحقیق غنی و خوبی هم از سوی محقق ارائه شده است.
شراهی بیان کرد: اگر محقق اصرار دارند که از تعبیر ابعاد آینده‌پژوهی استفاده شود باید مفهوم آن تبیین و متن با عنوان متناسب‌سازی بیشتری شود. ضمن اینکه باید مفاهیمی چون آینده‌نگری، اینده‌پژوهی و آینده‌سازی به خوبی تبیین شود تا تفاوت و اشتراکات بین آنها روشن شود. در مورد ارجاعات هم ذکر این نکته لازم است که بین ارجاع مطالب به آیت الله صافی و اندیشمندان دیگر با مطالب خود ارائه‌دهنده خلط شده است.
وی با تاکید بر اینکه ما می‌توانیم آینده‌پژوهی اسلامی داشته باشیم، اظهار کرد: همه می‌گوییم آینده‌پژوهی اسلامی خیلی مهم است ولی چیز مدونی ارائه نشده است و نداریم و اینکه در مقاله نسبت به آینده‌پژوهی اسلامی خیلی محکم حرف زده شده جای تامل دارد.
این پژوهشگر و ناقد با بیان اینکه تعبیرات فنی زیادی در مورد آینده‌پژوهی به کار رفته است، گفت: در مورد روش هم سوگمندانه باید گفت که در اکثر تحقیقات، مشکل داریم.
انتهای پیام
