تصمیم‌گیری بدون توجه به فقه از غفلت‌های ما در این چهل سال است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد واعظی، رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه، 21 اردیبهشت در همایش«مهدویت و انتظار در اندیشه آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی»، که در مدرسه عالی دارالشفا در قم برگزار شد، گفت: آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی در یکی از آثارشان فراز زیبایی در مورد عدالت دارند و فرموده‌اند: «مسلمان همیشه به سوی آینده می‌نگرد و هر وضعی که موجود باشد اگرچه نسبتا خوب و عادلانه باشد او را قانع نمی‌کند، نشستن و تسلیم‌بودن و کناره‌گیری و تماشاگر صحنه‌های تباهی، فساد و فقر و انحطاط اخلاقی در اسلام جایز نیست».

وی افزود: این فراز چند نکته مهم دارد؛ اول اینکه مسلمان، منتظر فعال و پویاست نه منفعل؛ دوم اینکه بهینه‌کردن شرایط اجتماعی صرفا آرمان نیست و همه نسبت به آن رسالت دارند؛ سوم کمال‌گرا بودن و عدم رضایت به وضع موجود یعنی حتی شرایط اگر نسبتا خوب و عادلانه باشد نباید ما را قانع کند؛ چهارم احساس مسئولیت نسبت به آسیب‌های اجتماعی مانند فقر و انحطاط و فساد. 

واعظی با اشاره به جایگاه عدالت در فقه بیان کرد: عدالت در فقه امامیه در سه فضا مطرح شده است؛ اول تصدی برخی مناصب اجتماعی مانند امر امامت جمعه و جماعت و قضا و افتا و انجام امور حسبیه و اخذ زکوات و ... که منوط به عدالت در فرد شده است و برخی فقها مستقلا کتاب و مقاله در این زمینه نوشته‌اند.

وی افزود: فضای دوم، قاعده عدل و انصاف است؛ مورد آن هم شبهات موضوعیه است؛ مثلا در جایی که مدعیان نسبت به مال مشتبه، مدعی هستند و مدعیان از طرق متعارف اثبات قضایی ملکیت، ورود نمی‌کنند(یعنی هیچ‌کدام بینه و ید ندارند و حاضر به یمین و قسم هم نیستند) در این فضا برخی از فقها متمسک به قاعده عدل و انصاف شده‌اند و برخی هم به قرعه تمسک می‌کنند.

واعظی بیان کرد: مرحوم آیت‌الله صافی در این زمینه بحث خوبی کرده و جالب اینکه با اینکه مفاد قاعده عدل و انصاف را اصل عملی، و قرعه را اماره می‌داند ولی برخلاف این رویه که اماره بر اصل عملی مقدم است در اینجا قاعده انصاف را مقدم بر قرعه می‌داند زیرا اماریت قرعه را مطلق نمی‌داند برخلاف اماریت بینه و ید.

رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم بیان کرد: فضای سوم بحث عدالت در فقه امامیه، قاعده عدالت و نفی ظلم است؛ اگر کسی به قاعده عدالت تمسک کرد می‌تواند به برخی موارد مطلق قید بزند. در همه این سه فضا، عدالت در خدمت فرایند فقهی قرار دارد. 

فقه چه کارکردی در ایجاد عدالت دارد؟

وی افزود: آیت‌الله صافی معتقدند ما نباید به وضع جامعه ولو اینکه خوب و نسبتا عادلانه باشد قانع باشیم چه رسد به وضع کنونی جامعه که هرقدر می‌گذرد شکاف اجتماعی و بی‌عدالتی اقتصادی و فاصله فقر و غنا بیشتر می‌شود و این پرسش مطرح است که فقه چه کارکردی در استقرار عدالت می‌تواند داشته باشد؛ بحث قبلی جایگاه عدالت در فقه بود و الان کارکرد فقه در ایجاد عدالت.

واعظی بیان کرد: مقوله استقرار عدالت و تغییر شرایط موجود ناعادلانه به شرایط عادلانه یکسره و تماما عملیات فقهی نیست؛ فقه یقینا در مسئله ایجاد تغییرات اجتماعی یا انتخاب مدل برای ایجاد تغییر، سهیم است ولی این تصور غلط است که فکر کنیم با صرف ورود فقهی، مسئله حل شود.

رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه گفت: در بهینه‌کردن شرایط برای زندگی عموم مسلمین و برون‌رفت از وضع موجود، چند نوع دانش نیاز است؛ اول دانش وضعیت‌شناسی یعنی توصیف و تبیین، ابتدا باید وضع موجود ترسیم سپس علل و عوامل هر واقعیت توصیفی باید تبیین شود. این دانش توصیفی و تبیینی نسبت به وضع موجود، دانش فقهی نیست لذا فقه نمی‌تواند بگوید آمار تورم و وضعیت بیکاری و ... چقدر است بنابراین یک دانش وضعیت‌شناسانه نیاز داریم.

وی افزود: در ادامه به دانش توسعه‌ای نیاز داریم یعنی دانشی که نقشه راه برون‌رفت از وضع موجود را ارائه کند، به ما الگو و مدل بدهد تا در مهار تورم و بهبود وضعیت صنعت راهکار ارائه کند؛ اینجا، جایی است که فقه می‌تواند و باید حضور داشته باشد زیرا بسیاری از راهکارها، لبه حقوقی و فقهی دارد زیرا نمی‌توان هر تصمیمی را در جامعه اجرا کرد بدون آن که آثار و پیامدهای آن از منظر فقه بررسی شود.

تصمیم‌گیری بدون توجه به فقه و پیامدهای زیانبار

واعظی اضافه کرد: یکی از غفلت‌های ما در این چهار دهه این بود که خیلی از تصمیماتی که در کشور گرفته شد حوزه و دانشگاه، پیامدسنجی عمیقی در مورد آن نکردند که این کار چه بلایی بر سر خانواده و اقتصاد و اخلاق و تربیت خواهد آورد. این نشان می‌دهد مسئله فقاهت معطوف به حیات اجتماعی باید دنبال شود ولی متاسفانه حوزه و دانشگاه نسبت به پیامدهای قوانین و تصمیمات مدیران تاخر داشته است. 

رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، افزود: با دنبال‌کردن فقه تخصصی و معاصر که هم اکنون در حال دنبال‌شدن است و آیت‌الله اعرافی هم در این زمینه پیگیری دارند امیدواریم این تاخر تاریخی جبران شود؛ امام خمینی(ره) فرمودند حوزه باید نبض حال و آینده را در دست داشته باشد و این آرمانی است که باید دنبال کنیم ولی متاسفانه گاهی احساس می‌شود ما نبض حال را هم در دست نداریم چه رسد به نبض آینده.

همایش مهدویت‌های دروغین؛ در دستور کار

همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین حسین الهی‌نژاد، معاون پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی و دبیر علمی همایش گفت: پژوهشکده مهدویت و آینده‌پژوهی در راستای برگزاری سلسله همایش انتظار، چند همایش برگزار کرده است از جمله همایش انتظار در اندیشه آیت‌الله العظمی امام خامنه‌ای، همایش انتظار و مقاومت در مکتب شهید سلیمانی و در آینده هم همایش ملی جریانات انحرافی و دروغین مهدویت هم در مهر برگزار خواهد شد. 

وی ادامه داد: بیشترین آثار مهدوی در بین فقها و علما از این مرجع تقلید(آیت‌الله صافی) است که 21 اثر از ایشان به یادگار مانده است و شایسته است که به عنوان فقیه و مرجع مهدوی ملقب شوند.

الهی‌نژاد افزود: زمینه‌سازی و مقدمات این همیاش از یکسال قبل آغازشد و 16 نشست و کرسی پیرامون آن برگزار شده است و بیت معظم آیت‌الله صافی و مؤسسه دارالزهراء(س) هم در این زمینه با ما همکاری دارند.

الهی‌نژاد با بیان اینکه 112 مقاله در طول یکسال به دبیرخانه همایش ارسال شد، گفت: با تعاملاتی که با اساتید حوزه و دانشگاه و نخبگان علمی داشتیم، سه هزار صفحه محتوای علمی تولید شد که در قالب شش جلد مجموعه مقالات، یک جلد چکیده مقالات، 5 شماره نشریه علمی و .. چاپ شده است.

وی افزود: سعی بر این بود که مقالات با رویکرد پژوهشی و علمی تدوین شود و برای رعایت سطح بالای مقالات، همه این مقالات مورد ارزیابی اجمالی و تفصیلی قرار گرفت و برای بیشتر آنها هم کرسی و نشست علمی برگزار شد همچنین بیشتر این مقالات در مجلات علمی پژوهشی چاپ شده و خواهد شد.

ارائه 60 مقاله

الهی‌نژاد با اشاره به برپایی چند پنل علمی در عصر روز همایش که قریب به 60 مقاله در این 4 پنل ارائه خواهد شد، افزود: هدف همایش، علمی و استدلالی‌کردن مهدویت و آموزه‌های مهدویت، نهادینه و گفتمان‌سازی مهدویت در جامعه منتظران، فرهنگسازی مهدویت در میان مهدی‌باوران بر اساس اندیشه فقیه و مرجع مهدوی، معرفی و آراء و اندیشه مهدوی آیت‌الله صافی گلپایگانی به عنوان منتظر در تراز بوده است.

معاون پژوهش پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تاکید کرد: همچنین تحلیل و تبیین نظریه انتظار بر اساس مکتوبات مهدوی آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی، پاسداشت مقام علمی فقیه مهدوی، بهره‌گیری از نظریه انتظار در اندیشه این مرجع تقلید برای ارائه راهبرد انتظار پویا در تمدن‌سازی اسلامی از دیگر اهداف برپایی این همایش است.