چرا مشاغل نوین در ایران پایدار و ثروت‌آفرین نیستند؟

مشاغل جدید با گسترش و رشد فناوری اطلاعات ایجاد شده‌اند و یا می‌توان گفت مشاغل سنتی از حیث سطح مهارت نیروی کار و نوع ارائه خدمات دستخوش تغییر و بروزرسانی شده‌اند. به عبارت بهتر توسعه روزافزون فناوری اطلاعات ماهیت مشاغل را هم تغییر داد و نوع جدیدی از درآمدزایی را پیش روی جوامع قرار داد.

«تناسب زمانی و مکانی تولید»، «توجه به نیاز مشتری یا مشتری‌مداری»، «اهمیت دادن به نوع تولید و یا تنوع‌بخشی به تولیدات متناسب با قدرت خرید اقشار مختلف جامعه»، «کاهش هزینه تولید»، «کاهش قیمت تمام‌شده» و « ارتقای کیفیت خدمات پس از فروش» و «توجه به بازارهای داخلی و خارجی» از ویژگی‌های مشاغل نو و جدیدی به شمار می‌روند که بر بستر فناوری اطلاعات به وجود آمده‌اند.

تفاوت مشاغل نوین با مشاغل سنتی

در مشاغل نوین همانند مشاغل سنتی مهارت‌های انسانی حائز اهمیت است اما تفاوت این دو در این است که در مشاغل سنتی از مهارت افراد به‌صورت هدفمند و قاعده‌مند استنفاده نمی‌شد و نیز شاهد بهره‌برداری از مهارت‌های انسانی به نفع تنها یک نفر یا صاحب کسب‌و‌کار بودیم ولی در مشاغل نوین مهارت افراد طوری مورد استفاده قرار می‌‎گیرد که نفع جمعی یا نفع جامعه هدف بزرگ مطرح می‌شود.

ایران از ظرفیت‌های بالقوه بسیاری برای توسعه و رونق مشاعل نوین برخوردار است که برای به فعل رساندن این ظرفیت‌ها در کشورمان باید بومی‌سازی و استفاده بهینه و بهتر از فناوری‌های جدید و وارداتی را بیش از پیش مورد توجه و اهتمام قرار داد. همواره طی سال‌های گذشته عناوین اقتصادی از سوی رهبر معظم انقلاب انتخاب شده و نشان می‌دهد که رشد و پیشرفت فراگیر اقتصادی مورد توجه ایشان قرار داشته ولی دولت‌ها در تحقق این شعارها توفیقات چندانی نداشته‌اند و دلیلش هم این است که صرفاً آموخته‌ایم مشاغل نوین را کپی‌برداری صرف کنیم بدون اینکه دانش آن در کشور بومی شود یا اینکه متناسب با فرهنگ و اقتضائات اجتماعی، جغرافیایی و خانوادگی آن دانش مورد استفاده قرار نگیرد.

عدم درک صحیح از کارکرد فناوری اطلاعات سبب شده به یک واردکننده و مصرف‌کننده صرف تبدیل شویم؛ درصورتی‌که از طریق بومی‌سازی و متناسب‌سازی این فناوری‌ها می‌توان مهارت نیروی کار را افزایش، سطح ارائه خدمات و کیفیت تولیدات را ارتقا و مشاغل نوین را در برابر تکانه‌های خارجی از قبیل تحریم و تهدید بیمه کرد. به عبارت بهتر یکی از ویژگی‌های مشاغل نوین انعطاف‌پذیر بودن آنهاست و می‌توان به راحتی دانش مرتبط با این مشاغل را با شرایط فرهنگی و اقتصادی و جغرافیایی کشور تطبیق داد.

شلختگی و ثروت‌آفرین نبودن بازار کار ایران

متأسفانه امروز با نوعی شلختگی در بازار کار ایران مواجه هستیم، استارت‌آپ‌ها توانایی و کارکرد صحیح ندارند، عمر مشاغل جدید کوتاه است، مشاغل جدیدی که شکل گرفته‌اند ثروت‌آفرین نیستند و به صورت پایدار به بیکاری در کشور کمک نمی‌کنند و صرفاً به یک طبقه خاص و مرفه منفعت می‌رسانند و از سوی دیگر به رشد تولید و صادرات منجر نشده‌اند و همه اینها ریشه در درک ناقص از مشاغل نوینی دارد که بر بستر فناوری اطلاعات پدید آمده‌اند.

اما راهکار چیست؟ باید چه کرد تا مشاغل نوین از پایداری و قوام بالایی برخوردار باشند، برای کشور ثروت‌آفرین باشند و با تحریم و تهدید اخلالی در روند کاری آنها ایجاد نشود؟ برای پاسخ به این پرسش باید تأکید کرد نیازمند تحولی چشم‌گیر در نظام آموزشی کشور هستیم و دانشگاه‌ها و مراکز علمی باید در این فرآیند، نیازهای بازار کار و اقتصاد ایران را احصا و مطابق با این نیازها اقدام به جذب دانشجو کنند و البته در این فرآیند نقش آمایش ملی و سرزمینی از اهمیت بسزایی برخوردار است. از سوی دیگر سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای باید مشاغل نوین و جدید را در درون خود تعریف و متناسب‌سازی کند و از این طریق نیروی کار ماهری که درک عمیقی از نیازهای بازار و ابزارهای نوین را دارد تربیت کند و سپس در بخش‌های صنعتی، خدمات، کشاورزی و هنر به کار گرفته شوند.

نتیجه‌گیری

در سال مهار تورم و رشد تولید و در برنامه هفتم توسعه برای استفاده حداکثری از فناوری اطلاعات و مشاغل نوینی که در این بستر به وجود می‌آیند ابتدا ضرورت دارد به شناسایی مزیت‌ها و فرصت‌های اقتصادی مشاغل نوین دست زد، دوم توانمندسازی متقاضیان و نیروی کار مورد توجه قرار گیرد، سوم اینکه پس از توانمندسازی نیروی کار بتوان آنها را به بازار کار متصل کرد، چهارم توسعه و پایدارسازی کسب‌وکارهای کارآفرینانه تداوم پیدا کند و براساس نیازهای روز و اقتضائات زمان و مکان روزامد شوند، پنجم طراحی استانداردهای نوین آموزشی در مدارس و دانشگاه‌ها مدنظر قرار گیرند و ششم اینکه توسعه مهارت‌های نرم‌افزاری و بازطراحی مهارت‌های سخت‌افزاری (کارگاهی) مهم و ضروری انگاشته شود.

یادداشت از سعید امینی