تعبیر قرآن درباره حرمت ربا و جنگی که با خداست

۳۶۵ روز در صحبت قرآن نوشته استاد حسین محی‌الدین الهی قمشه‌ای، کتاب چهارم از مجموعه کتاب‌های جوانان و فرهنگ جهانی است. این مجموعه با هدف شناساندن فرهنگ و ادبیات به جوانان اولین بار سال ۱۳۹۰ به همت نشر سخن تدوین منتشر شده است.

کتاب «۳۶۵ روز در صحبت قرآن» ۳۶۵ قطعه کوتاه و بلند از قرآن برای آشنایی جوانان با تعلیمات فراگیر قرآن انتخاب شده و کوشش شده است که این گنجینه تصویری از ابعاد گوناگون کلام آسمانی برای مخاطب ترسیم کند.

این کتاب، تفسیر در معنی اصطلاحی کلمه مانند تفاسیری چون کشاف و مجمع البیان و امثال آن نیست، بلکه بیشتر انعکاسی از کتاب وحی در ادب عرفانی فارسی و اسلامی است و نگاهی دارد به قرآن از دیدگاه ادبی، زیباشناسی و اخلاقی، اجتماعی و عرفانی.

گروه اندیشه ایکنا به منظور بهره‌مندی مخاطبان خود از این گنجینه قرآنی و ادبی اقدام به انتشار قطعه‌‎هایی از کتاب «در صحبت قرآن» کرده است. یکصد و هشتاد وسومین قسمت از تحفه این کتاب با عنوان «در حرمت ربا و تعبیر از آن به جنگ با خدا» تقدیم مخاطبان گرامی می‌شود.

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَذَرُوا مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبَا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ ﴿۲۷۸﴾
فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَإِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُءُوسُ أَمْوَالِكُمْ لَا تَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَمُونَ ﴿۲۷۹﴾
وَإِنْ كَانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَى مَيْسَرَةٍ وَأَنْ تَصَدَّقُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿۲۸۰﴾(بقره)

ای اهل ایمان، از خدا پروا کنید و آنچه ربا و زیادت است (و بیش از اصل سرمایه شماست) واگذارید اگر به راستی به خدا ایمان دارید (278) و اگر این کار را نمی‌کنید (و از مردم ربا می‌ستانید) پس با خداوند اعلام جنگ کنید. اما اگر توبه کنید، همان اصل سرمایه از آن شما خواهد بود نه شما را ظلمی شده است و نه شما ظلمی بر دیگران کرده‌اید (279) و اگر چنان باشد که شخص مقروض در تنگنا و عسرت قرار گرفته است پس او را مهلت دهید تا گشایش بر او حاصل شود و اگر آن قرض را به او صدقه دهید شما را نیکوتر خواهد بود اگر بدانید (280) 

این آیه مشتمل بر دو نکته درباره قرض دادن است. نخست آنکه وقتی کسی را وام می‌دهید در هنگام بازپس گرفتن چیزی اضافه نطلبید و نرخ و سودی تعیین نکنید بلکه به همان اصل مال خود اکتفا کنید که در این حالت نه شما ظلمی کرده‌اید نه شما را ظلمی رسیده است، اما اگر سودی بر آن تعیین کنید چنان است که با خدا اعلان جنگ کرده باشید و هیچ یک از گناهان را خداوند تا این درجه مورد ملامت قرار نداده که آن را به منزله جنگ با خویشتن تلقی کند از آنکه ربا مقدمات جنگ با مردمان را فراهم می‌کند و آن جنگ با خداست.
نکته دوم این است که هر گاه به کسی وامی دادید و آن وام گیرنده در عسرت و تنگدستی قرار گرفت او را مهلت دهید تا به آسانی و فراخی برسد و البته اگر اصل آن وام را به گیرنده ببخشید باز برای شما بهتر است. پس توصیه خداوند این است که اولا قرض الحسنه دهید یعنی قرض بدون سود و ثانیا با وام گیرنده مدارا کنید و او را در تنگنا نگذارید و چه بهتر که به کلی بار آن وام را از دوش او بردارید که خیر و صلاح شما اگر بدانید در این کار است. 

نظامی در قطعه شعری از لیلی و مجنون پاره‌ای از کارهای نیک را برشمرده و یکی از آنها همین قرض دادن و فراموش کردن (و یا بخشیدن) آن قرض است. 

در نوبت بار عالم دادن
باید همه شهر جام دادن
باریدن بی دریغ چون مل
خندیدن بی‌نقاب چون گل
هر جای چو آفتاب راندن
در راه به بدره زر فشاندن 
پرسیدن هر که در جهان است
کز فاقه روزگار چون رست 
دادن همه را به بخشش عام
وامی و حلال کردن آن وام 

در نظام زکات اسلامی وامداران یک طبقه گیرنده زکات‌اند تا بتوانند از محل آن، وام خود را بپردازند از آنکه رحمت و شفقت خداوند و همه انسان‌هایی که به اوصاف الهی او آراسته‌اند نمی‌پسندند که شخصی در زیر بار وامی به سختی افتد یا زندانی شود یا به فقر و مسکنت و خواری گرفتار شود. این خواست خداست، تا خواست ثروتمندان و دولتمردان چه باشد.