دین تنها عامل انسجام اجتماعی در جامعه ایران است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین شمس‌الله مریجی، رئیس دانشگاه باقرالعلوم(ع)، شامگاه اول آبان در کرسی ترویجی «نقش حوزه علمیه قم در انسجام اجتماعی جامعه ایران در یک‌صد سال اخیر» با بیان اینکه جامعه به عنوان ظرف به فعلیت رسیدن استعداد کمال‌طلبی انسان در مباحث علوم اجتماعی محسوب می‌شود و انسان برای دستیابی به کمال به مقدماتی نیاز دارد که مهمترین مقدمه، وجود جامعه است، گفت: اگر جامعه نباشد، انسان ظرف رسیدن به کمال را ندارد. لذا انسانیت انسان هم مخدوش خواهد شد و هدف از خلقت ابتر و بیهوده خواهد بود و جامعه اعم از دینی و غیردینی نیاز به انسجام دارد. بوعلی می‌گوید که اگر انسان بخواهد به صورت فردی زندگی کند، از انسانیت خارج خواهد شد. فارابی گفته است زندگی فردی ناممکن و محال نیست، ولی این زندگی او را به سعادت نخواهد رساند.

وی افزود: اگر قرار است انسجام اجتماعی مستمر باشد، باید ریشه در امر ماندگاری به نام دین داشته باشد و اگر دین و ارزش‌های دینی نباشد، این انسجام متزلزل می‌شود، زیرا محور اصلی انسجام، محبت است و محبت بدون دین دوام ندارد. لذا در قرآن کریم فرموده است: «وَأَلَّفَ بَينَ قُلُوبِهِمۡۚ لَوۡ أَنفَقتَ مَا فِي ٱلأَرۡضِ جَمِيعا مَّآ أَلَّفتَ بَينَ قُلُوبِهِمۡ وَلَٰكِنَّ ٱللَّهَ أَلَّفَ بَينَهُمۡۚ إِنَّهُۥ عَزِيزٌ حَكِيمٞ»؛ ‌و میان دل‌هاى آنها را پیوند داد [در حالى که] اگر [تو] تمامى آنچه را که در روى زمین است هزینه مى‌کردى، نمى‌توانستى میان دل‌هایشان را پیوند دهى، ولی خدا بود که میان آنها را پیوند داد؛ زیرا او پیروزمندِ حکیم است. بنابراین انسجام اجتماعی ضمانت‌شده در گرو دین و ارزش‌های دینی است. لذا حوزه علمیه هم به دو صورت می‌تواند در انسجام اجتماعی نقش‌آفرین باشد؛ اول به صورت مستقیم و دیگری غیرمستقیم؛ غیرمستقیم که همان تبیین و ترویج ارزش‌های دینی است، زیرا ارزش‌های دینی پایدار و دائمی است و زمان و مکان آن را تغییر نمی‌دهد و محبتی هم که از آن گرفته می‌شود پایدار می‌ماند. امام صادق(ع) فرمودند که اگر دخترتان را شوهر می‌دهید به فردی بدهید که با تقوا و مؤمن است، زیرا اگر شوهرش تقوا داشته باشد و او را دوست بدارد، زندگی خوبی خواهند داشت و اگر او را دوست نداشته باشد، به او ظلم نکند.

نقش حوزه در انسجام اجتماعی

مریجی با بیان اینکه حوزه از این نظر که مبین دین است، نقش غیرمستقیمی در انسجام اجتماعی دارد. لذا هرقدر جامعه متدین‌تر باشد انسجام هم بیشتر خواه شد، اظهار کرد: نقش مستقیم حوزه بحث مرجعیت است، زیرا مرجعیت علاوه بر انسجام اجتماعی در درون جامعه و بین خود روحانیت هم انسجام ایجاد می‌کند و از انتخاب امام جماعت تا اعزام مبلغ و نماینده و... برعهده مراجع تقلید است. به عنوان کسی که 30 سال فعالیت تبلیغی دارم دیده‌ام که یک مبلغ چقدر می‌تواند در انسجام اجتماعی نقش داشته باشد و نمونه ساده آن حل منازعات خانوادگی و محلی و ... است. آیت‌الله العظمی جوادی آملی می‌فرمودند که رئیس الازهر به بنده گفت موفقیت حوزه‌های شیعه به سبب تبلیغی است که شما دارید، زیرا این تبلیغ در اهل سنت به این شکل وجود ندارد.

مریجی با بیان اینکه شیعه جمع محدودی میان مسلمین است، تصریح کرد: یکی از دانشمندان غربی می‌گوید «انسجام شیعه به جریان تبلیغ است وگرنه متلاشی شده بود». حاصل این انسجام هم نهضت انقلاب اسلامی بوده که منجر به نظام جمهوری اسلامی شده است. فوکو می‌گوید که امام خمینی با بهره‌مندی از نظام تبلیغ توانست نظام جمهوری اسلامی را شکل بدهد. 

برتری مبیننان واقعی دین بر دیگران

در ادامه این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین کریم خان‌محمدی، استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع)، به عنوان ناقد در سخنانی با اشاره به روایتی از امام حسین(ع) مبنی بر اینکه فردی هست که یتیمان را طعام می‌دهد و به فقرا رسیدگی دارد و فرد دیگری هست که فقرای فرهنگی را تحت لوای هدایت دینی قرار می‌دهد و آنها را از جهل بیرون می‌آورد، گفت: براساس این روایت، نسبت فردی که به تبیین دین می‌پردازد مانند نسبت بین خورشید و یک ستاره است. امام(ع) در تعبیر دیگری فرمودند که کدام یک افضل هستند؟ کسی که فردی را از دست دشمنان و اسارت آنان نجات می‌دهد و دیگری کسی که مؤمن مسکین از جهت فرهنگی را نجات می‌دهد تا بتواند در برابر هجوم فرهنگی دشمن قوی باشد؛ خود امام(ع) با استناد به آیه شریفه: «مِنْ أَجْلِ ذَلِكَ كَتَبْنَا عَلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنَّهُ مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا وَلَقَدْ جَاءَتْهُمْ رُسُلُنَا بِالْبَيِّنَاتِ ثُمَّ إِنَّ كَثِيرًا مِنْهُمْ بَعْدَ ذَلِكَ فِي الْأَرْضِ لَمُسْرِفُونَ»؛ فرمودند انسانی که دیگران را از دست ناصبی‌ها و فقر دینی نجات دهد ارزش بیشتری دارد. امام حسین(ع) که اهل جنگ است خودش هم چنین تعبیری دارد. رسالت حوزه احیای دین و روشنگری و تبیین است. بنابراین اگر بخواهیم تولیدات حوزه را با سایر مراکز و نهادهای دنیا مقایسه کنیم، شاید با فضیلت‌ترین نهاد علمی فرهنگی باشد و در جهان شیعه حوزه بالاترین نهاد است آن هم به سبب نقشی که به آن اشاره شد.

وی با اشاره به اینکه بنده با ایده ایجاد انسجام اجتماعی زیر چتر دین موافق هستم، افزود: تنها عاملی که می‌تواند هویت و انسجام اجتماعی را حفظ کند جغرافیا، زبان و... نیست و حتی اگر قومیت را در نظر بگیریم، فایده ندارد و تنها عاملی که می‌تواند در ایران همه مردم را کنار هم جمع کند عامل دین است. از آنجا که در غرب آمریکایی‌ها رویکرد سکولار داشتند عامل انسجام را ایدئولوژی قرار دادند و نمادی مانند پرچم را بت و تقویت می‌کنند تا انسجام آنها از بین نرود. بنابراین اصل ایده ارائه‌دهنده بسیار خوب و مورد تأیید بنده است.

دین تنها عامل انسجام اجتماعی است

استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) با بیان اینکه ابتدا طرح مسئله باید از حوزه باشد و اینکه رسالت حوزه را تبیین کنیم، گفت: تبیین رسالت حوزه است؛ در سیره پیامبر(ص) این امر وجود داشت که باعث تنفر اجتماعی نبودند و باعث انسجام بودند، در حالی که بنی‌امیه برای دوام حکومت بین مردم انشقاق ایجاد می‌کرد تا کسانی علیه او متفق نشوند. در ادبیات خودمان هم تفرقه بینداز و حکومت کن ضرب‌المثل است. دین مدعی است که آموزه‌هایی را متناسب با نیاز اساسی انسان ارائه می‌دهد و دنبال حکومت از طریق ایجاد تفرقه نیست، بلکه آمده است تا کتاب تشریع را با تکوین هماهنگ کند. بنابراین دین تنها عامل انسجام اجتماعی است.

وی با ذکر اینکه اگر حوزه به رسالت اصلی خودش عمل کند انسجام اجتماعی هم ایجاد خواهد شد، ادامه داد: در مطالب ارائه‌شده واژه «نقش» به درستی تبیین نشده است؛ زیرا نقش دو نوع است، نقشی که یک نهاد باید داشته باشد و دیگری نقشی که الان محقق شده است. بنده در ساختار این مقاله مشاهده کردم که نقش معول و محقق خلط شده است. به تعبیر دیگر خواننده به صورت شفاف این دو نقش را فهم نمی‌کند یا ممکن است نویسنده در ذهنش تذبذب داشته باشد.

خان‌محمدی با اشاره به مکانیسم ارتباط مباحث، اظهار کرد: نوشته‌اید که یکی از کارهای حوزه در ایجاد انسجام اجتماعی، تأسیس شورای مدیریت حوزه علمیه است، ولی مشخص نکرده‌اید که نقش این شورا در انسجام ایرانیان چه بوده است و اگر تأثیری دارد، مکانیسم آن مشخص نیست. گرچه ممکن است بگویید که مدیریت حوزه سبب ایجاد انسجام در درون حوزه علمیه و قاعده‌مند کردن فعالیت‌ها و به تبع تأثیر آن در سطح اجتماعی است، ولی ممکن است کسی نظر دیگری داشته باشد. لذا باید فرایند آن به دقت تبیین شود.

استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) گفت: متن نشان می‌دهد که پیش‌درآمدی است که نقش هیئت و طرح هجرت طلاب و طرح‌های دیگر تبلیغی و... مورد بحث قرار گرفته است، ولی باید نقش هر کدام را به خوبی و مستند بیان کنید، زیرا ممکن است برخی از این موارد نقش منفی و افتراقی داشته باشند. البته در عین حال ایده خوبی بیان شده است. برخی مطالب مقاله هم طولانی بیان شده از جمله مباحث مرتبط با تشکیل شورای مدیریت حوزه علمیه محسوب می‌شود که خیلی تطویل شده است.

همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین مریجی گفت: فرمایش ناقد محترم دقیق است، ولی چون این طرح ذیل یک پروژه در حال انجام است در چارچوب بحث به تبیین واژگان پرداخته‌ام و به صورت تفصیلی به تعریف حوزه و نقش‌های آن وارد نشده‌ام و ادبیات نظری در برخی موارد تفصیل نشده است. کلمه نقش باید توضیح داده می‌شد که محول است یا محقق. البته در بحث بنده نقش محقق و محول حوزه به صورت محفف بحث شده است. مهمترین نقش حوزه تبیین دین برای مردم است و مردم هم این انتظار را دارند؛ یعنی نقش ذاتی حوزه تبیین است، و دین تنها عامل ماندگاری انسجام است و وقتی حوزه دین را به خوبی تبیین و ترویج کند، این نقش ایفا خواهد شد.