منظور از افراد خبیث و افراد طیب در سوره نور چه کسانی هستند

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین اسماعیل سلطانی بیرامی، مدرس و پژوهشگر مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره)، 13 آبان در نشست علمی «سنخیت میان همسران، تأملی در آیه 26 سوره نور» گفت: معنای آیه «الْخَبِيثَاتُ لِلْخَبِيثِينَ وَالْخَبِيثُونَ لِلْخَبِيثَاتِ ۖ وَالطَّيِّبَاتُ لِلطَّيِّبِينَ وَالطَّيِّبُونَ لِلطَّيِّبَاتِ ۚ أُولَٰئِكَ مُبَرَّءُونَ مِمَّا يَقُولُونَ ۖ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ» در ظاهر این است که زنان پلید با مردان پلید و زنان پاک و طیبات با مردان پاک و بالعکس با هم ازدواج می‌کنند یا باید ازدواج بکنند؛ شبهه‌ای در فضای مجازی مطرح شده است که اگر این برداشت درست باشد برخی واقعه‌های بیرونی را شاهدیم که خلاف این مسئله است و در حقیقت حکم نقض می‌شود و تناقض در آیات را نتیجه گرفته‌اند؛ اولین مؤیدی که هم آورده‌اند همسران لوط و نوح بوده است که در آیه 10 سوره مبارکه تحریم «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ كَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَامْرَأَتَ لُوطٍ ۖ كَانَتَا تَحْتَ عَبْدَيْنِ مِنْ عِبَادِنَا صَالِحَيْنِ فَخَانَتَاهُمَا فَلَمْ يُغْنِيَا عَنْهُمَا مِنَ اللَّهِ شَيْئًا وَقِيلَ ادْخُلَا النَّارَ مَعَ الدَّاخِلِينَ» به آن اشاره شده است. مورد نقض دوم هم که مطرح می‌کنند آسیه بنت مزاحم همسر فرعون است که زنی مؤمنه بوده و با فرعون که کافر مطلق است ازدواج کرد.

وی با بیان اینکه آیه 26 نور هم یا درصدد گزارش ازدواج انسان‌ها در عالم خارج است یعنی افراد ناپاک با هم سنخ خود ازدواج می‌کنند یا آیه در مقام نهی چنین ازدواج‌هایی است، افزود: در هر دو صورت این مسئله نقض بر آیات سوره تحریم خواهد بود و متناقض‌نما است و به همین دلیل هم در فضای مجازی به عنوان شبهه مطرح شده است. برای حل این مسئله ابتدا باید مقصود از خبیثات و طیبات روشن شود و احتمالات تفسیری آیه را برسی کنیم؛ مقصود از خبیثات و طیبات در آیه شامل عقاید، افعال، اشیاء و سخنان و افراد می‌شود؛ مفسرین سه رأی در این زمینه دارند؛ برخی گفته‌اند خبیثات فقط سخنان ناپاک است که از افراد ناپاک سر می‌زند؛ برخی گفته‌اند خبیثات گستره معنایی دارد و غیر از سخنان شامل اعمال و عقاید هم می‌شود و دسته سوم هم معتقدند که منظور از خبیثات و خبیثون همان زنان و مردان زانی و زانیه هستند که در آیه سوم سوره نور به آن اشاره شده است؛ «الزَّانِي لَا يَنْكِحُ إِلَّا زَانِيَةً أَوْ مُشْرِكَةً وَالزَّانِيَةُ لَا يَنْكِحُهَا إِلَّا زَانٍ أَوْ مُشْرِكٌ ۚ وَحُرِّمَ ذَٰلِكَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ.»

3 نظریه در مورد آیه

مدرس و پژوهشگر مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) گفت: در بررسی این سه دیدگاه حمل خبیثات بر سخنان و عقاید و افعال ناپاک قرینه چندانی ندارد بلکه همه قرائن بر خلاف آن دو احتمال است بلکه قرائن، مؤید دیدگاه سوم است؛ سیاق آیات با زنان و مردان تناسب دارد و نه با سخنان و عقاید و افعال و افکار آنان؛ اسم اشاره «اولئک» در ادامه که اشاره به طیبات و طیبون دارد هم به قرینه مقابله، مراد از خبیثات را زنان ناپاک می‌داند. دومین قرینه هم روایتی از امام صادق(ع) و امام باقر(ع) آمده است که مراد از خبیثات، زنان ناپاک هستند؛ لذا موضوع آیه مورد نظر زنان پاک و ناپاک است و ارتباطی با عقاید ندارد؛ علامه طباطبایی هم فرموده‌اند منظور زنان و مردان متصف به خباثت است و آیه مرتبط با آیات افک است.

سلطانی بیرامی با بیان اینکه دو وجه انشایی و اخباری در آیه وجود دارد و چند صورت را بیان می‌کند، تصریح کرد: اول حرمت ازدواج پاکان با خبیثات، دوم کراهت و سوم استحباب؛ واجب بودن ازدواج پاکان با هم در فقه روشن است لذا سه احتمال قبل مورد بحث است یعنی آیه شریفه مؤمنان پاک اعم از زن و مرد را از ازدواج با ناپاک به نحو حرمت و کراهت باز می‌دارد و از روی استحباب هم زنان و مردان پاک را برای ازدواج با هم تشویق و ترغیب می‌کند. البته طیبات و خبیثات دارای مراتب هستند لذا این مسئله مطرح است که آیا مراتب هم شامل خباثت از نوع زنا و عفت است یا شامل انواع ناپاکی‌های فکری، زبانی، عملی و سیاسی و ... می‌شود.

وی افزود: احتمال دیگر این است که حکم آیه، ارشادی باشد یعنی آیه در مقام بیان رمز موفقیت در ازدواج و بهره‌مندی از یک زندگی مطلوب است؛ اگر از نوع انشایی و یا مولوی باشد سؤال این است که چرا پیامبران به آن عمل نکردند؟ و این شبهه باقی است. البته درست است که خباثت همه نوع خباثت را شامل است ولی اگر سیاق آیات و روایات را در نظر بگیریم مفهوم آیه به آلودگی دامن قابل حمل است زیرا ایشان با زنانی که آلودگی دامن داشتند ازدواج نکردند؛ آیه 26 نور در ذیل آیات افک نازل شده است و افک در مورد اتهام آلودگی جنسی نسبت به یکی از زنان پیامبر است.

سلطانی با تاکید بر اینکه آنچه در مورد برخی پیامبران وجود دارد بحث از آلودگی جنسی نیست و هیچ یک از همسران پیامبران و امامان مرتکب خباثت و انحراف جنسی نشدند، ادامه داد: براساس ادله عقلی و نقلی، امری نفرت‌انگیز مانند کفر والدین و فسق از نوع جنسی برای والدین و همسران انبیاء و ائمه(ع) جایز نیست ولی کفر اولاد و فسق از نوع غیرجنسی بر فرزندان ایشان جایز است. در سوره تحریم هم از گناه غیرجنسی دو تن از همسران دو پیامبر بحث شده است لذا در مورد زنان پیامبران هم ایرادی ندارد که فسق غیرجنسی داشته باشند.

مدرس و پژوهشگر حوزوی با بیان اینکه اگر آیه بر حکم مولوی و ارشادی حمل شود آنچه مدنظر آیه است فقط بحث آلودگی جنسی است که در همسران انبیاء نیست لذا شبهه منتفی است، اظهار کرد: شاید کسی بگوید اطلاق خبیثات شامل همه نوع آلودگی است و این شبهه بی‌اساس است، زیرا همسران پیامبران ابتدا گمراه نبودند و انحرافی نداشتند و مؤمن بودند، بلکه به تدریج منحرف شده و به آنان خیانت کردند و تعبیر خانتاهما (ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ كَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَامْرَأَتَ لُوطٍ ۖ كَانَتَا تَحْتَ عَبْدَيْنِ مِنْ عِبَادِنَا صَالِحَيْنِ فَخَانَتَاهُمَا فَلَمْ يُغْنِيَا عَنْهُمَا مِنَ اللَّهِ شَيْئًا وَقِيلَ ادْخُلَا النَّارَ مَعَ الدَّاخِلِينَ) هم مؤید این مسئله است و این دو به تعهد و وظیفه خودشان عمل نکردند لذا پیامبران به آیه عمل کردند. شاهد دیگر هم ماجرای افشای راز یکی از همسران پیامبران نسبت به همسر دیگر بود که آن هم این همسر پیامبر رازداری نکرد نه اینکه العیاذبالله خیانتی در کار باشد.

مردان و زنان پاک در آخرت با همدیگر خواهند بود

سلطانی بیرامی بیان کرد: احتمال دیگر آیه این است که مفاد آن را خبری بگیریم یعنی در مقام صدور حکم نیست و درصدد بیان یک حقیقت است؛ در این صورت مفسران چند احتمال بیان کرده‌اند؛ اول بیان سنخیت میان مردان و زنان در آخرت است و ربطی به دنیا ندارد یعنی ممکن است در دنیا برخی پاکان مانند انبیاء و علما با زنان بد امتحان شوند ولی در آخرت اینطور نیست و سنخیت، تام است.  قرینه آن را هم یکی آیه 25 این سوره، تعبیر «يَوْمَئِذٍ يُوَفِّيهِمُ اللَّهُ دِينَهُمُ الْحَقَّ وَيَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِينُ» است و دیگری  لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ در انتهای ایه است. 

وی افزود: درباره قرینه اول دو احتمال بیان شده است اول اینکه این آیه در سیاق آیات پیشین است و بیان می‌کند خدا کیفر انسان‌ها را به صورت تمام می‌دهد و احتمال دیگر هم مستقل است لذا لهم مغفره هم ارتباطی با اختصاص پاکان به همدیگر ندارد. احتمال دیگر هم بیان سنخیت نسبت به افراد هم‌سنخ در عالم خارج است و اگر این باشد مفسران معتقدند آیه ربطی به ازدواج ندارد زیرا آیه در مورد ازدواج نیست البته برخی مفسرین گفته‌اند وجه غالب را در نظر می‌گیریم که سخن از هم‌سنخی است و برخی حمل بر شان کرده‌اند و اینکه زن ناپاک با مرد ناپاکی مانند خودش ازدواج کند. احتمال دیگر هم بیان سنخیت میان مردان و زنان است یعنی آیه در مقام تشریع و توصیه نیست و فقط تأکید کرده است که زنان و مردان ناپاک با هم تناسب دارند و اگر این باشد در این صورت باز مورد نقضی در ازدواج همسران پیامبران نیست.

نقدهایی بر سخنان ارائه‌دهنده

در ادامه این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین احمد طاهری‌نیا به عنوان ناقد گفت: ایشان فرموده است که با فرض همه احتمالات درباره آیه، در هر صورت شبهه همسران پیامبر توجیه می‌شود ولی روشن نکردند شبهه وارده بنابر همه احتمالات است یا برخی از احتمالاتی که ایشان به ذهنشان رسیده است.

وی افزود: همچنین در مورد معنای الخبیثات باید گفت که خود ایشان مراجعه به کتب لغت نداشته است ولی از راغب ذکر کرده‌اند که او گفته است خبیث، هر امر مکروهی است. سخن بنده این است که کتاب راغب، لغوی نیست بلکه تفسیر مفردات قرآن است لذا باید به کتب لغوی معتبر رجوع شود ضمن اینکه ترجمه شما هم با عبارت راغب دقیقا منطبق نیست. در کتب لغت آمده که الخبیث صفت هر چیز فاسدی است که شامل عقاید و سخنان و افعال می‌شود. نتیجه‌ای که گرفتید این است که موضوع آیه، زنان پاک و ناپاک است، در صورتی که مفهوم الخبیثات همه چیزهای خبیث را شامل می‌شود لذا جمع‌بندی باید این باشد که مفهوم شامل همه است ولی با توجه به قرائن درونی و بیرونی مراد ما از خبیثات گناهان جنسی است. همچنین وجوه وجوب، حرمت و کراهت و استحباب را مطرح کردید در صورتی که دو احتمال بیشتر وجود ندارد یعنی یا استحباب و یا وجوب لذا حرمت و کراهت به دست نمی‌آید.