محسن رضایی بیان کرد:
ولایت، برادری، اقناع‌پذیری و یادگیری؛ اصول مهم حکمرانی قرآنی
دبیر شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا با اشاره به تجربه دوران دفاع مقدس گفت: براساس این الگو می‌توان ولایت، برادری، اقناع‌پذیری و یادگیری را به منزله چهار اصل مهم حمکرانی قرآنی در نظر گرفت.
به گزارش ایکنا، ششمین جلسه از سلسله نشست‌های حکمرانی قرآنی با موضوع «نسبت حکمرانی قرآنی و نظام مسائل کشور» صبح امروز، دوشنبه 29 آبان، در سالن جلسات غدیر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، برگزار شد.
محسن رضایی، دبیر شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا، در این نشست با تبریک میلاد با سعادت حضرت زینب(س)، اسوه مجاهدت و صیر و فداکاری گفت: مسئله ارتباط حکمرانی و قرآن بسیار مهم است. با جمهوری اسلامی بنا براین شد که بعد از قرن‌ها اسلام یکبار دیگر حکمرانی کند و در این رابطه نیاز به دانش و تجربه داریم تا نوعی از حکمرانی دینی را در صحنه اداره جوامع نشان دهیم.
بعد فلسفی مسئله حکمرانی
وی افزود: با نگاه به اداره کشور خلأ چنین مباحثی احساس می‌شود و خیلی از مشکلات امروز کشور در گفت‌وگو با مردم و پژوهشگران از ناحیه حکمرانی است.
رضایی با اشاره به بعد فلسفی این قضیه گفت: این مهم است که چه کسی حق و صلاحیت حکومت کردن دارد و یک بحث تاریخی است که مربوط به همه جوامع است و حتی مربوط به اعتقادات است. از نگاه اسلام هم خلق و هم امر در دست خداست و این منجر به تحول عظیمی هم در معرفت‌شناسی و اعتقادات و هم در اداره جوامع و مسائل مورد نیاز بشر شد.
دبیر شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا با بیان اینکه جامعه انقلابی به این بعد فلسفی نیاز دارد، براز کرد: بعضی مواقع ما به خداوند مغرور می‌شویم و این غرور منشأ بسیاری از مسائل و مشکلات در کشور می‌شود چرا که مرز دقیق میان امر خدای متعال و برنامه‌ریزی خودمان را نمی‌توانیم تعیین کنیم و این دو را تفکیک کنیم.
ادبیات حکمرانی در قرآن
وی با اشاره به ضرورت روشن ادبیات حکمرانی در قرآن گفت: باید ببینیم قرآن با چه مفاهیم و واژه‌هایی حکمرانی را مطرح کرده است. یکی از این واژه‌ها «امر» است؛ «وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ ۖ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ» و «يَقُولُونَ هَلْ لَنَا مِنَ الْأَمْرِ مِنْ شَيْءٍ ۗ قُلْ إِنَّ الْأَمْرَ كُلَّهُ لِلَّهِ». این دو آیه این سؤال را ایجاد می‌کند اگر همه امر در اختیار خداست پس «وشاورهم فی الامر» چیست و این ضرورت همان مرزبندی‌های دقیق را نشان می‌دهد.
رضایی افزود: دو مفهوم قرآنی دیگر مرتبط با حکمرانی، «اطاعت» و «تبعیت» است. 85 آیه قرآن به اطاعت و 185 آیه به تبعیت مربوط می‌شود، لذا فهم ارتباط بین این دو مهم است. اطاعت یک بار معنایی خاص دارد اما تبعیت بیشتر جنبه فرهنگی، ارزشی و رفتاری دارد که شبیه مباحث مربوط به تنظیم‌گری است که هدف در نظریه تنظیم‌گری آن است که حاکمان انگیزه‌های ملی و جمعی را با انگیزه‌های شخصی همراستا کرده تا مردم منافع فردی خود را در راستای منافع ملی ببینند.
دبیر شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا در ادامه با اشاره به مفهوم «ولایت» در ادبیات حکمرانی قرآنی گفت: باید رابطه ولایت و حکمرانی را روشن کرد که آیا ولایت یک شخص است یا یک جریان. اگر ولایت جریان است باید عناصر این جریان و رابطه این عناصر با همدیگر مشخص شود؛ سلسله‌مراتبی است یا اعتقادی یا عملیاتی.
وی بیان کرد: رهبر انقلاب اسلامی در تبیین مفهوم ولایت می‌فرمایند ولایت به معنای یکپارچگی و در هم تنیده شدن است که از کلمه ریسمان گرفته شده است. ریسمان از صدها بند کوچک گره‌خورده به هم درست شده و ولایت به این معناست که آحاد جامعه باید به مانند ریسمان درهم تنیده شده و یکپارچه باشند. از درون مفهوم ولایت است که مفهوم وحدت شکل می‌گیرد.
چهار اصل حکمرانی قرآنی برگرفته از الگوی دفاع مقدس
رضایی با اشاره به الگوی حکمرانی در دوره دفاع مقدس گفت: در دفاع مقدس و سپاه یک نوع حکمرانی خاص شکل گرفت که تجزیه و تحلیل آن برای عبور از مشکلات بسیار مهم است و سپاه همان مسیر را با قدرت و بدون ضعف تا امروز ادامه داده است و ریل مخصوص خودش را پیدا کرده و بر روی آن ریل به جلو آمده است.
دبیر شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا اظهار کرد: حال سؤال این است که چرا ما نمی‌توانیم به مانند پیشرفت در صنایع نظامی و موشکی، مشکلات در حوزه‌های دیگر را مانند خودرو و سایر مسائل اقتصادی حل کنیم و حکمرانی باید به این سؤالات پاسخ دهد. در این راستا باید ضمن توجه به تجربه‌های بشری نباید سراغ الگوهای بیرون از جامعه خود برویم زیرا هر ملتی راه پیشرفت مخصوص به خودش را دارد. کسانی که در 150 سال گذشته می‌خواستند راه و الگوی فرانسه و انگلیس را برویم هیچ موفقیتی در این کشور نداشتند.
وی تصریح کرد: آیا ما در این 45 سال پس از انقلاب، راه‌های مخصوص به خود نداشتیم و نرفتیم که موفق نشده باشیم و لذا اصول و قواعد حکمرانی در بخش‌هایی که موفقیت داشتیم باید استخراج شود. این پیشرفت‌ها هم در حوزه نظامی نبوده بلکه در حوزه هسته‌ای، سلول‌های بنیادی و ... نیز بوده است.
رضایی در ادامه پیشنهاد داد علاوه بر مباحث نظری در این جلسات، از زمینه‌های تجربی در داخل و سایر کشورهای غربی و شرقی در زمینه ارتباط با حکمرانی استفاده شود و ببینیم چه نسبتی بین این تجربه‌ها و آیات قرآن وجود دارد.
غزه؛ صحنه تقابل جنگ انقلابی و جنگ کلاسیک
رضایی سپس به مسائل مربوط به غزه اشاره کرد و گفت: امروز این سؤال خیلی مطرح می‌شود که آیا حماس پیروز می‌شود یا اسرائیل. الان دو نوع جنگ در فلسطین داریم؛ جنگ انقلابی و جنگ کلاسیک. جنگ انقلابی یک الگو و سیک رزم و جنگ است که نوع اسلامی آن در ایران و نوع غیر اسلامی آن در ویتنام شکل گرفت. این جنگ دارای اصول و قواعدی است و تجربه موفقیت‌آمیزی بوده است و ارتش‌های کلاسیک در مواجهه با این جنگ دچار مشکلات زیادی می‌شوند.
وی ابراز کرد: همین الان اسرائیل برای دسترسی به حماس دیوانه‌وار و کورکورانه در حال بمباران کردن غزه است که با اصول جنگ‌های دنیا سازگاری ندارد و اسرائیلی‌ها به جای جنگیدن با نظامیان و سنگرها با غیرنظامیان و خانه‌ها و بیمارستان‌ها می‌جنگد.
رضایی تصریح کرد: باید قبول کرد حماس به واسطه محاصره کامل، در مظلوم ترین وضعیت در حال جنگ است و این سخت‌ترین جنگ انقلابی از نظر من است که با جنگ‌های 22 روزه، 33 روزه یا سرکوب داعش در سوریه کاملا متفاوت است. در عین حال به دلیل انقلابی بودن این جنگ، امکان و احتمال پیروزی حماس بسیار بالا است.
دبیر شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا اظهار کرد: وقتی به این جنگ انقلابی از بعد موضوع حکمرانی نگاه می‌کنیم اولین مؤلفه مهم ولایت است. اعضای حماس نسبت به هم ولایت و اعتقاد قرآنی دارند و احساس می‌کنند در راه خدا می‌جنگند و سلسله مراتب بین آنها و طراحی عملیات در چارچوب مفهوم ولایت است.
برادری به مثابه شعبه‌ای از ولایت
رضایی دومین اصل در حکمرانی قرآنی را برادری خواند و گفت: برادری یکی از مهمترین اصول دهه اول انقلاب بود که روز به روز سایش پیدا کرده و و امروز در جامعه انقلابی بدبینی، شک و شبهه، تهمت زدن و افترا بستن افزایش یافته است. ما در دهه اول انقلاب به این نیروی پرقدرت برادری رسیدیم که شعبه‌ای از ولایت است. حقیقتا در دفاع مقدس و دهه اول انقلاب حس برادری برای بسیاری از ما بیشتر از خانواده بود.
وی با اشاره به تأثیر مؤلفه برادری در اداره کشور و جامعه گفت: در این محیط سوء ظن و برادری راه ندارد. ارتباط برادری در واقع بزرگترین نیرو بعد از اعتقاد به خدا و ولایت است که می‌تواند مشکلات کشور را حل و فصل کند که ضعیف شده است.
رضایی در ادامه به اصل اقناع‌پذیری به منزله سومین اصل حکمرانی قرآنی اشاره کرد و گفت: ما در دهه اول یا دوره دفاع مقدس وقتی می‌خواستیم به تصمیمی برسیم و اقدامی را انجام دهیم ده‌ها جلسه می‌گذاشتیم تا رزمندگان را قانع کنیم و به سؤالات و شبهات آنها پاسخ دهیم. قطعاً همه صد در صد قانع نمی‌شدند اما بقیه آن با اعتقاد رزمندگان به ولایت حل و فصل می‌‌شد اما این مسئله الان ضعیف شده است. در این راستا باید یک «میز کالبدشکافی دانش» طراحی شود تا این بحث‌ها به صورت قاعده‌مندی مطرح شود تا نوعی یادگیری را منتقل کند.
دبیر شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا بیان کرد: یادگیری در عمل اصل دیگری است که اثر بسیار معجزه‌آسایی نسبت به مطالعات و دانش‌های نظری دارد و موجب رشد فهم نظری و مهارت علمی در کنار هم می‌شود. در دهه اول انقلاب اسلامی، سیاستمداران و نظامیان انقلابی از طریق یادگیری عملی سیاستمدار و نظامی شدند.
وی یادآور شد: الان دولت‌ها و مدیران که تغییر می‌کنند، سرمایه عظیم دانشی از دولت‌ها و مدیران قبلی کنار می‌رود و به نسل‌های بعدی منتقل نمی‌شود. آیا باید ما همیشه اداره کشور را از صفر شروع کنیم؟ این در حالی است که دهه اول انقلاب و دوره دفاع مقدس به این صورت نبود. لذا یادگیری و انتقال دانش تجربی به مدیران بعدی امر بسیار مهمی است که البته جناح‌بندی‌های سیاسی تا حدی به آن ضربه زده است که باید راهکاری برای استفاده از این تجربه‌ها پیدا کرد.
رضایی در پاسخ به این نقد که دکتر شدن و اهمیت مدارج و درجات، این برادری را تضعیف کرد، گفت: ما یا باید وارد این مراحل نمی‌شدیم یا باید برای تأثیرگذاری و نقش‌پذیری بچه‌های انقلاب و سپاه این مسائل را یاد می گرفتیم. من مطمئن بودم ده سال دیگر فضای جهادی نسبت به دوره دفاع مقدس ضعیف‌تر می‌شود و اگر بچه‌های انقلاب و سپاه این تحصیلات و مدارج علمی را نداشته باشند، قادر به اثرگذاری نیستند. هر چند ممکن است این ناخودآگاه این القاب بر روی ما تأثیر بگذارد.
وی ابراز کرد: جنگ هم در کنار ایمان و اعتقاد نیاز به علم و دانش و روش دارد و حسن جنگ انقلابی این است که قواعد رزم در کنار فرهنگ و ایمان و توکل مطرح است. به عبارتی جنگ تنها براساس ایمان و توکل پیش نمی‌رود و این برداشت خطرناکی است. در جنگ در حقیقت اعتقادات قرآنی و اسلامی، مبانی جنگ انقلابی است اما جنگ دارای اصول علمی و دانشی است که باید آن اصول را هم فراگرفت.
تأثیر متقابل فرهنگ و اقتصاد بر همدیگر
رضایی با اشاره به تأثیر متقابل فرهنگ و اقتصاد بر همدیگر گفت: در جامعه ما مصرف‌گرایی و دارایی‌گرایی قوی‌تر از درآمدزایی و تلاش و فعالیت است که منجر به از بین رفتن منابع طبیعی یا «نفرین منابع» و «بیماری هلندی» می‌شود. در این وضعیت از منابع استفاده می‌کنیم و فکر تولید نیستیم اما عیب دیگرش آن است که یک رفاه کاذب و ناپایدار در جامعه با صادرات مواد خام ایجاد می‌شود که در یک مقطع تاریخ این نوع کشورها با یک پرتگاه عظیم فقر مواجه می‌شوند که هیچ راهی برای عبور از این پرتگاه ندارند زیرا بنیادها و زیرساخت‌ها مبتنی بر آتش زدن منابع بوده است.
سه توصیه مهم
دبیر شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا در پایان سه توصیه مهم ارائه کرد و گفت: در این دوره که قوای سه‌گانه انقلابی هستند باید در کنار اقدامات اقتصادی، آثار فرهنگی نیز به جای بگذاریم. اولین اثر مسئله تقویت برادری در جامعه است. زیرا ویروس سوء ظن بزرگترین ویروس مخرب برادری است. دومین مسئله تقویت اخلاق است. ما در حوزه‌های مختلف شاهد بی‌اخلاقی هستیم. امروز اخلاق در حال فروپاشی است و باید به آن توجه کرد. مسئله سوم توجه به شأن و جایگاه مادری است. یکی از اشکالاتی که منجر به حوادث سال گذشته شد این بود که نتوانستیم جایگاه و شأن زن را تعریف کنیم.
وی اظهار کرد: ما نباید جریان و نقش مادری را با خانه‌داری مترادف بگیریم. اگر جایگاه مادر در خانواده مشخص شود، مشکل جمعیت حل شود و عشق، عاطفه و صمیمیت به جامعه برمی‌گردد. لذا در جامعه انقلابی باید شأن مادری ارتقا پیدا کند.
بنابر این گزارش علیرضا معاف، معاون قرآن و عترت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، نیز در سخنانی با اشاره به آیه «ِانَّ هذَا الْقُرْآنَ يَهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ» گفت: این آیه بیانگر آن است که فقط راه قرآن ما را به مسیر درست هدایت می‌کند. انقلاب اسلامی با آیه «قُلْ إِنَّما أَعِظُكُمْ بِواحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنى وَ فُرادى» توسط حضرت امام (ره) آغاز و به پیروزی رسید و دفاع مقدس نیز با قرآن اداره شد آنجا که امام برخاسته از آیه «وَ ما رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَ لکِنَّ اللّهَ رَمي» فرمودند خرمشهر را خدا آزاد کرد. لذا با قرآن می‌توان کشور را در همه امور و مباحث اداره کرد.
وی افزود: سؤال این است که آیا امروز می‌توانیم از سبک مدیریت مردمی دفاع مقدس الگو بگیریم و روشی برای اداره کشور بیابیم.
معاف اظهار کرد: از نگاه قرآن این مردم هستند که بعد از مبعوث شدن پیامبران، خود اقامه قسط و عدل کنند. آیا امروز ما با شاخص‌های عدالت و قسط می‌توانیم بگوییم جمهوری اسلامی ایران در این 45 سال به اهداف خود رسیده است؟
معاون وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به تفاوت حکمرانی و حکومت کردن گفت: در حکمرانی باید پذیرش اجتماعی و همراه‌سازی مردمی و اجتماعی‌سازی مباحث لحاظ شود و حکم باید با حضور و نقش‌پذیری مردم رانده شود.
معاف بیان کرد: الان یکی از چالش‌های جمهوری اسلامی در برخی مسائل فرهنگی از همین زاویه است و لذا باید بر روی پذیرش اجتماعی و همراه‌سازی مردم سرمایه‌گذاری شود. براین مبنا هدف از برگزاری این جلسات ارتقای کیفیت حکمرانی در کشور است.
وی بیان کرد: به تعبیر رهبر انقلاب ما با بعضی مسائل مزمن و انباشته حل نشده مواجه هستیم. به عبارتی هنوز برخی مسائل از قبل حل نشده و مزمن شده و مسائل جدیدی هم به آنها اضافه می‌شود. امروز نظام تدبیر و تجویز کشور با همه ظرفیت کار نمی‌کند و در حالی که حدود 30 سیاست کلی ابلاغ شده مهم این است که ببینیم چقدر از این سیاست‌ها اجرا شده است.
معاف در پایان تأکید کرد: این جلسات به دنبال آن است که بگوید قرآن، نهج‌البلاغه و سیره اهل بیت(ع) راه حل دارد و باید کشور را با این منابع اداره کرد و این امر کاملا ممکن و بالاتر از آن، واجب است.
در ادامه حجت‌الاسلام و المسلمین غلامرضا قاسمیان، رئیس کتابخانه و مرکز اسناد مجلس، در سخنان کوتاهی ابتدا خطاب به محسن رضایی گفت: مشکل امروز کشور این است که برادرها، دکتر شدند در حالی که آنها روزی به عنوان برادری افتخار می‌کردند.
وی افزود: به تعبیر رهبر انقلاب امروز نبرد غزه، نبرد حق و باطل است که این نوع نبرد قواعد و سنن خودش را دارد که با جنگ باطل علیه باطل تفاوت دارد. عقلانیت در نبرد حق و باطل سه بعدی است که در دوره دفاع مقدس از چنین الگوی عقلانیتی پیروی کردیم اما امروز این الگوی خاص عقلانیت دفاع مقدس کنار گذاشته شده و می‌خواهیم کشور را به خوبی هم اداره کنیم که امکان‌پذیر نیست.
گزارش از مهدی مخبری
