فرهنگ‌نویسی مهر تاییدی بر اشتراکات زبانی ایرانیان و هندویان است

به گزارش ایکنا به نقل از سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، نشست تخصصی «فرهنگ‌ها و دستور زبان‌های فارسی نگاشته شده در شبه قاره هند» به میزبانی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و با حضور علیرضا مختارپور رئیس این سازمان، فاطمه صدر معاون پژوهش و منابع دیجیتال، جمعی از استادان زبان و ادبیات هند از کشور هندوستان برگزار شد.

در ابتدای این نشست الهام حدادی پژوهشگر و ​کارشناس شبه قاره بنیاد سعدی که دبیری این نشست را به عهده داشت؛ با تاکید بر اشتراکات زبانی میان دو کشور ایران و هند گفت: حضور استادانِ زبان و ادبیات فارسی در ایران و برپایی برگزاری کارگاه‌های آموزشی نسخه‌شناسی و فهرست‌نویسی نسخ فارسی با توجه به میراث غنی در ایران فرهنگی و ایران اسلامی و همچنین مشترکات فرهنگی میان ایران و هندوستان شکل گرفته است.

وی ادامه داد: یکی از وجوه مشترک بین این دو کشور فرهنگ ها و دستور زبان فارسی نوشته شده در شبه قاره هند است که در این نشست تخصصی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

نخستین فرهنگ‌نویسان فارسی در شبه قاره هنر

فرح زاهدی عضو هیئت علمی گروه پژوهش‌های اسلام‌شناسی، ایرانشناسی و نسخ خطی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در این نشست گفت: فرهنگ‌نویسی در شبه قاره هند به سه دوره مجزا تقسیم می‌شود. دوره اول به قبل از مغول یعنی قرن‌های هفتم تا نهم قمری بر می‌گردد که این دوران عصر گردآوری اولین فرهنگ‌های زبان فارسی در هند به شمار می‌رود. دوره دوم، دوره بابریان یا مغول یعنی اواخر قرن نهم تا پایان قرن سیزده قمری است دراین دوران رقابت نزدیک میان فرهنگ‌نویسان زبان فارسی بوده است. دوره جدید هم  قرن‌های 14 قمری به بعد را شامل می‌شود که این دوران تحکیم سنت فرهنگ‌نویسی نامیده می‌شود.

وی ادامه داد: گفته می‌شود ایرانیان به سبب آنکه زبان فارسی، زبان مادری‌شان است، خود را از لغت نامه و فرهنگ فارسی بی‌نیاز می‌دانستند. از نخستین فرهنگ‌های فارسی نوشته شده توسط ایرانیان می‌توان به اثر ارزشمند حکیم قطران ارموی و سپس لغت فرس اسدی طوسی و بعد سخن‌نامه نظامی تالیف سعید (یا سعد) بن نصیر بن طاهر بن تمیم غزنوی و سرانجام مجموعة الفرس ابوالعلاء عبدالمومن جاروتی اشاره کرد.

هندوستان شش قرن مرکز اصلی فرهنگ فارسی‌نویسی

زاهدی با بیان این مطلب که از قرن ششم تا قرن دوازدهم هجری هند به عنوان مرکز اصلی فرهنگ‌نویسی‌ فارسی به شمار می رفت؛ گفت: گسترش زبان فارسی در هند از آغاز قرن چهارم هجری و  با حمله سلطان محمود غزنوی آغاز شد و منطقه حکمرانی وی علاوه بر ایران کنونی، در شرق ایران بزرگ شامل بخش جنوبی آسیای مرکزی، افغانستان و مناطق گسترده ای از شمال غرب هند بود که زبان فارسی از آن پس درعمل به زبان رسمی ادبی و اداری حکومت مسلمانان هند تبدیل شد.

وی یادآورشد: زبان فارسی به عنوان زبان واسط میان مردمان شبه قاره ای در آمد که هر کدام به زبان متفاوتی تکلم می کردند و آنها را به تاثیرپذیری از فرهنگ های تازه عادت داد. از همین رو سرعت در توسعه روابط بین این دو کشور رابطه مستقیمی با فرهنگ‌نویسی دارد.

دستور نویسی فارسی در شبه قاره هند

ثریا پناهی عضو هیئت علمی بازنشسته گروه شبه قاره فرهنگستان زبان و ادب فارسی با بیان این مطلب که در سیرتاریخیِ قلمرو زبان فارسی، شبه قاره سرزمینی است که روزگاری زبان فارسی در آن متداول و پرکاربرد بوده است؛ گفت: مطابق بررسی‌های استاد مجتبائی این نظر مطرح است که در شکل‌گیری علم نحوِ عرب با نحو و قواعد زبان‌شناسی هندوان ارتباط‌هایی بوده و حلقه این ارتباط محیط فکری، فرهنگی ایران و مواریث علمی علمای ایرانی بوده است.

پناهی با اشاره به جایگاه زبان فارسی در دوران ظهور اسلام در شبه قاره هند گفت: از جمله اتفاق‌های دیگری که در سیر تاریخیِ قلمرو زبان فارسی، در جریان بود، این موضوع بود که در سرزمین شبه قاره یا هند بزرگ با ورود اسلام، فارسی نیز رواج و گسترش یافت.

سرزمین عاشقان و مهربانان است ایران

جلسه پرسش و پاسخ بخش دیگری از این نشست بود در بخش پایانی علی اصغر استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه جواهر لعل نهرو  سروده خود را در وصف ایران و مردمان اش ارائه داد: 

سرزمین عاشقان و مهربانان است ایران

همچون هندوستان را و مرا جان است ایران

سرزمین حافظ و خیام و سعدی و سنایی

خاک مردان بزرگی همچون سلمان است ایران

سرزمین انقلاب و حکمت و قرآن و عرفان

از لحاظ دین و دانش بس چراغان است ایران

حضرت خورشید دارد همچنان پیر خراسان

از عرب ها بیشتر حتی مسلمان است ایران

حاج قاسم دارد و مردانِ مردی همچو چمران

عشق هم سر می زند خاک شهیدان است ایران

داریوش و کیقباد و رستم و سام و نریمان

سرزمین عشق و خاکِ پهلوانان است ایران

شاد زی ای مهدِ فکر و فلسفه و شعر و حکمت

سرزمین علم و عشق و عقل و برهان است ایران