توسعه نگاه تحول‌گرایانه به مساجد با بهره‌مندی از تکنولوژی‌های روز + فیلم

به گزارش ایکنا، بسیاری از کودکان و نوجوانان کشور ما برای اولین بار با کامپیوتر در مساجد آشنا شدند و نحوه استفاده از این وسیله را در کلاس‌های کامپیوتر مساجد آموختند. کلاس‌های کنکور، کلاس‌های هنری، تئاتر، خوشنویسی، نقاشی و ... در کنار آموزش قرائت قرآن، احکام و سایر برنامه‌های مذهبی به ارتقای توانمندی بخش قابل توجهی از کودکان و نوجوانان ما کمک کرده است. اما آیا مساجد کشورمان همچنان آمادگی دارند مباحث علمی و آموزشی جدید مبتنی بر تکنولوژی روز از جمله هوش مصنوعی را آموزش دهند؟

این سؤال را از حجت‌الاسلام کمال‌الدین خداداده، رئیس ستاد هماهنگی کانون‌های فرهنگی هنری مساجد پرسیدم، که وی پاسخ داد: هوش مصنوعی موضوع متفاوتی است. استفاده از ابزارهای جدید در مساجد محدودیتی ندارد و تا به امروز هم نداشته است. یعنی استفاده از ابزارهای مختلف چه هنر باشد، چه رسانه‌ و چه عرصه‌های مختلفی که می‌توان از آنها برای انتقال مفاهیم دینی استفاده کرد، در مساجد محدودیتی ندارد.

وی ادامه داد: ما از ابزار هوش مصنوعی مثل دیگر ابزارهایی که تا به امروز در مساجد استفاده کرده‌ایم، می‌توانیم استفاده کنیم اما چون اصطلاح هوش مصنوعی مقداری متفاوت است، الگوریتم‌هایی که برای آن باید در نظر بگیریم تا بتوانید موضوع و مفهومی را به جامعه مخاطب منتقل کنیم نیز متفاوت است.

حجت‌الاسلام خداداده با تأکید بر اینکه قطعاً علوم شناختی ما باید نظریه‌پردازی کرده و در این خصوص گفتمانی ایجاد کنند، گفت: اینکه ما بیاییم و مثلاً بخشی را با عنوان هوش مصنوعی به مسابقات مدهامتان اضافه کنیم، چندان تعبیری ندارد و فعلاً نهایت استفاده و درک جامعه ما از هوش مصنوعی این است که مثلاً مفهوم آیه‌ای را به هوش مصنوعی می‌دهند تا برای آن مفهوم تصویری را بسازد؛ یا تصویری می‌دهند تا برای آن مفهومی را خلق کند.

استفاده از هوش مصنوعی برای تبلیغ مفاهیم قرآنی

وی با تأکید بر اینکه قطعاً منظور مدنظر ما برای استفاده از هوش مصنوعی این موارد نیست، گفت: قطعاً با استفاده از این ظرفیت می‌توانیم مفاهیم قرآنی را تبلیغ و ترویج کنیم و با استفاده از هوش مصنوعی برخی از میان‌برها را برای تولیدات محصولات فرهنگی، هنری طی کرد. به نظر می‌رسد در آینده‌ای نزدیک هوش مصنوعی هنرپیشه‌ها، صحنه‌ها، لوکیشن‌ها و ... را متحول کند و با استفاده از برخی نرم‌افزارها به راحتی یک فیلم یا انیمیشن تولید و مفصل‌تر، بهتر و حتی با فیلم‌نامه‌نویسی‌های خاصی که با توجه به کلید واژه‌های ما تولید می‌شود، محصولی را تولید کرد. بنابراین این عرصه خاص است و باید بیشتر در خصوص آن صحبت و تفکر کرد.

رئیس ستاد هماهنگی کانون‌های مساجد با تأکید بر اینکه توجه به ظرفیت هوش مصنوعی همچنان به عنوان یکی از دغدغه‌های ما برای بهره‌برداری از این ظرفیت در مساجد است، گفت: با استفاده از هوش مصنوعی حتی ورود و خروج‌های مردم به مساجد را می‌توان متوجه شد که چه زمانی نمازگزار مسجد کم و چه زمانی زیاد شده است، تکرار حضور نمازگزاران در مساجد کم بوده یا زیاد و ... . با استفاده از داده‌های هوش مصنوعی می‌توان داده‌های مرتبط با مسجد و نمازگزاران را تحلیل کرد و براساس این تحلیل‌ها برنامه‌ریزی‌های خوبی انجام داد اما تا رسیدن به این مرحله، زمان داریم.

وی تصریح کرد: امروز باید کرسی‌های دانشگاهی و علمی در این خصوص صحبت و نقش هوش مصنوعی در تبلیغ دین را بحث کنند. فرض کنید امام جماعتی 200 نفر نمازگزار در مسجد خود دارد. این امام جماعت نمی‌تواند همه نمازگزاران را در هر وعده از نماز حضور و غیاب کند یا متوجه عدم حضور یک نمازگزار شود اما اگر امکانات هوش مصنوعی به عنوان دستیار به امام جماعت کمک کند و به محض ورود هر نمازگزار به مسجد از طریق تلفن همراه اعلام شود که آن نمازگزار وارد مسجد شده است، اطلاعات خوبی در اختیار امام جماعت قرار می‌گیرد.

حجت‌الاسلام خداداده ادامه داد: با این روش مثلاً اگر نمازگزاری سه روز مسجد نیامد، به امام جماعت پیامکی ارسال می‌شود تا امام جماعت جویای احوال نمازگزار شود و در صورتی که مشکل یا بیماری رخ داده باشد، بتواند به نمازگزار کمک و یا از او عیادت کند.

نرم‌افزارهای مدیریت مسجد به روز شود

وی افزود: چنین خلاقیت‌ها و ایده‌پردازی‌هایی در حوزه مسجد و هوش مصنوعی ارائه و به اقتضائات کنونی جامعه پاسخ داد. عرصه تبلیغ دینی دیگر اینطور نیست که همه مسائل را متمرکز در یک فرد بدانیم و باید حتماً نرم‌افزارهای مدیریت مسجد به روز شود.

حجت‌الاسلام خداداده در پاسخ به این سؤال که در عصر حاضر و با توجه به نیازهای جامعه چه اقداماتی باید انجام داد که مساجد نهایت وظایف خود در قبال ترویج اسلام و انتقال مفاهیم دینی به نسل بعدی را انجام دهند؟ گفت: من مساجد را به عنوان مجموعه‌های فرهنگی ورشکسته و مجموعه‌هایی که امروزه مؤثر نیستند نمی‌دانم؛ نه به خاطر مسئولیتی که دارم، بلکه سال‌های سال امام جماعت بودم و اکنون نیز امام جماعت هستم.

تعداد مساجد کشور واقعاً کم است

وی ادامه داد: مسجد با همه انتقاداتی که به آن وجود دارد، در حوزه کار تبلیغ دینی امروز هم کارآمدترین فعالیت‌های تربیت دینی را در جامعه ما انجام می‌دهد. شاید شما از من بپرسید پس چرا جامعه اینطور است؟ من در جواب پاسخ می‌‌دهم که حدود 80 هزار مسجد در کشور داریم که از یک اتاق سه در چهار گرفته تا مساجد بزرگی که دارای آمفتی‌تئاتر، کتابخانه، موقوفات بزرگ و ... هستند را شامل می‌شوند. اگر این تعداد را براساس وسعت جغرافیایی و جمعیت کشور در نظر بگیریم، تعداد مساجد ایران واقعاً کم است. در مقایسه با کشورهای اسلامی اطراف خودمان هم این تعداد رقمی محسوب نمی‌شود.

حجت‌الاسلام خداداده با تأکید بر اینکه مساجد طراحی شده‌اند که در همه محله‌ها، برج‌ها، مجتمع‌ها و ... حضور داشته باشند، گفت: البته وجود مسجد به معنای این نیست که حتماً امام جماعت در آنجا حضور داشته باشد، یعنی صرف مسجد بودن یک مکان در تفکر توحیدی موضوعیت دارد و آن مکان، مکان مهمی است. درست است که آبادی مسجد همانطور که امام صادق(ع) فرموده‌اند به نمازگزار مسجد است و اگر ما مکانی را ایجاد کنیم به عنوان مسجد که نمازگزار نداشته باشد، هر قدر هم امکانات داشته باشد، آباد نیست. مسجد زمانی آباد است که نمازگزار داشته باشد.

وی ادامه داد: اما مکان مسجد و دایره جغرافیایی که به عنوان مسجد اعلام شده است، موضوعیت دارد، مهم است، در هر حالتی نمی‌شود به آن وارد شد، اگر نجاستی بود واجب فوری است که باید طهارت آن سریع انجام شود و حتی خاک، آجر و ... مسجد را نمی‌توانید از مسجد خارج کنید و اگر می‌خواهید مسجد را مرمت کنید، توصیه شده است که اگر خاک مسجد متعلق به مسجد بود در همان مکان دفن شود چراکه آن مختصات جغرافیایی هم در نظام توحیدی ما دارای اهمیت است.

رئیس ستاد هماهنگی کانون‌های مساجد با ابراز تأسف از اینکه ما در نظام شهرسازی، توسعه شهری، مدل‌های پروانه ساختمانی و ... هیچ‌وقت به مسجد فکر نشده است، گفت: درست است که بعد از انقلاب انتظار می‌رفت حال که دینداران به حکومت رسیده‌اند، اولین جایی که آباد شود، امکانات داشته باشد و ظرفیت‌های زیادی پای کار آن بیاید، مساجد باشند اما اکنون می‌بینیم محروم‌ترین و مظلوم‌ترین اماکن، مسجد است و ادبیات افرادی که بودجه در اختیار دارند این است که مساجد را باید مردم اداره کنند. پارک‌ها و فضاهای سبز شهر را شهرداری با هزینه‌های میلیاردی اداره می‌کنند، روشنایی هر پارک ممکن است 30 تا 40 میلیون تومان هزینه داشته باشد، ولی کسی مطرح نمی‌کند که پول این مکان‌ها را باید مردم پرداخت کنند اما وقتی در خصوص مسجد و مسجدسازی صحبت می‌شود، مطرح می‌شود که مردم باید هزینه‌های آن را پرداخت کنند. حاکمیت در مقابل مساجد وظایفی دارد و باید کمک و تسهیل‌گری کند اما دخالتی در اداره مسجد نداشته باشد؛ مسجد متعلق به مردم است و مردم هم آن را اداره می‌کنند امام جماعت و هیئت امنای مسجد نیز از بدنه مردم هستند.

مسجد جدید بسازیم یا مساجد را پر کنیم

وی افزود: به نظر من به این امور باید بیشتر فکر و در درجه اول زیرساخت‌های مساجد را اصلاح کنیم. وقتی می‌خواهیم مسجد و کارکردهای مسجد را به نحو احسن ببینیم باید دید تعداد مساجدی که اکنون داریم زیاد است یا کم؟ تعداد مساجد در کشور ما کم است. البته ممکن است عده‌ای بگویند شما اول این مساجدی که هست را پر کنید و بعد به فکر ساخت مساجد جدید باشید. این حرف نیز پاسخ دارد؛ دسترسی به مسجد وقتی سخت می‌شود نباید انتظار داشته باشیم افراد سه وعده نماز را در مسجد اقامه کنند، چون سبک زندگی کنونی اجازه این کار را نمی‌دهد. اگر در هر محله و کوچه‌ای دسترسی به مسجد داشته باشیم و دسترسی به مسجد را آسان کنیم، مردم راحت‌تر در مساجد حضور پیدا می‌کنند.

حجت‌الاسلام خداداده در پایان تصریح کرد: از سوی دیگر ما اصرار نداریم که مساجد موفق، مساجدی هستند که صدها نفر جمعیت دارند؛ مساجدی که در محل خوشان مؤثر و پناه مردم هستند و مشکلات مردم را حل می‌کنند، موفق محسوب می‌شود و مردم باید بدانند پناهگاهی به نام مسجد دارند آن هم مسجد محل؛ چراکه مردم نمی‌توانند به مسجد غریبه‌ای که سه کیلومتر از محل زندگی آنها فاصله دارد پناه ببرند بلکه آنها می‌خواهند مشکلات خود را در محله خودشان به امام جماعتی که می‌شناسند و  به او اعتماد دارند بگویند. اینها مسائلی است که باید دنبال کنیم و رسانه‌ها نیز باید این مطالبات را از مسئولان داشته باشند تا بتوانیم مساجد را توسعه داده، تعدادشان را بیشتر و دسترسی را آسان‌تر کنیم.

گفت‌وگو از زهرا ایرجی