بایسته‌های مغفول در آداب زیارت
گروه اجتماعی: زیارت، امر مستحبی اسلام و شیعه امروز نیازمند توجه بیشتری از سوی عالمان و مردم متدین است، به‌گونه‌ای که سزاوار است متولیان فرهنگی مربوطه توجه بیشتری به این بخش از ادب دینی داشته باشند و در تبیین فلسفه اجتماعی و تربیتی زیارت برای زائران بیش از پیش گام بردارند.
گنجاندن روزی به نام تکریم و بزرگداشت امامزادگان و بقاع متبرکه در تقویم، این حُسن را با خود به همراه دارد که قدری در باب «زیارت» سخن بگوییم؛ آدابی را که حین انجام این امر مستحب باید ملتزم باشیم، برای خود و دیگران یادآوری کنیم و آگاهی‌های خود را در این باره بسنجیم.
یکی از مستحبات و آداب دینی مسلمانان و از جمله شیعیان، زیارت و حضور بر تربت عالمان، شهیدان و بزرگان دین است. در ایران اسلامی و سایر بلاد اسلامی، روزانه بقاع و آرامگاه‌های متبرکه بزرگان دینی، میزبان ده‌ها هزار زائر است که با باور به جایگاه وجیه این افراد نزد خداوند، به زیارت آنها می‌روند و حاجت‌های خود را به وسیله آنان از خداوند قاضی الحاجات می‌طلبند.
بدون تردید، تفقه در دین یکی از برترین خیرها برای هر فرد مسلمان و دینداری است. برای هر فردی که در طول زندگی خود به آداب باطنی و ظاهری دین اسلام در زمینه‌های مختلف پایبند است، یکی از زیبنده‌ترین ویژگی‌ها آن است که از فلسفه، چرایی و چگونگی انجام یک سنت واجب یا مستحب آگاه باشد و یا طالب آگاهی باشد.
زیارت، امر مستحبی اسلام و شیعه که مدت‌هاست آماج حملات و تندگویی‌های فرقه‌هایی شده که به قصد ارائه چهره‌ای خشن از اسلام در برابر دیدگان مردم جهان می‌کوشند، امری است که امروز نیازمند توجه و تعمق بیشتری از سوی عالمان، واعظان و مردم متدین دارد. همواره نیازمند دقت که این «رسم انسانی و سنت رحمانی» به تعبیر برخی علما، با آلودگی و گناه همراه نشود.
یکی از راهکارهای عملی در نجات این سنت از آماج حملات فرق دشمن دین آن است که مردمان زائر، آگاه به آداب، زیارت و فلسفه آن شوند. جایگاه دعا را بشناسند از مراتب آن شناخت کسب کنند و بیش از هر چیز با کلام معصومین در این باره آشنا شوند.
زائران باید بدانند هدف از زیارت همانا پیمان بستن با ولی دین در پیروی از راه و رسم او باشد. توجه به بقاع متبرکه صرفا برای برآوری حاجات قطعا مصداق همه فلسفه و دلیل زیارت نیست. زیارت همراه با معرفت همواره از توصیه‌های بزرگان و علمای شیعه بوده است؛ آیت‌الله العظمی جوادی‌آملی در تبیین سرّ این توصیه فرموده‌اند: «آنچه مایه کمال زیارت می‌شود، معرفت و شناخت مقام و موقعیت مزور است، نه اعمالی بیروح و همراه با غفلت، همانند بوسیدن صِرف و ناآگاهانه ضریح یا در و دیوار، گردش کورکورانه در اطراف ضریح، تماشای آثار هنری، شمارش ستونها، چراغها، شمعدانها، درها، پنجرهها و... . این کارها، به سیاحت شباهت بیشتری دارد تا زیارت»(ادب فنای مقربان، ج1، ص43).
ایشان در ادامه، زیارت واقعی را زیارتی دانسته‌اند که در آن ارتباط قلبی با مزور برقرار شود به گونه‌ای که منشأ تحول در زائر شود. برای تحقق این هدف، کسب شناخت درباره این بزرگان و برگرفتن نکاتی از زندگی و سیره فردی و اجتماعی آنان که برای زندگی امروز ما راهگشاست، لازم است و در کنار آن التزام به آداب ظاهری و باطنی زیارت که زمینه‌ساز تزکیه و صفای نفس زائر می‌شود.
انجام غسل زیارت، به‌عنوان نمادی از طهارت تلقی و سبب تأمین توجه قلبی زائر می‌شود. پوشیدن جامه پاک، آراستگی و خوشبویی، حفظ آرامش و وقار و برداشتن گام‌های کوچک، ورود به حالت ذکر، تسبیح و تکبیر به بقاع متبرکه و خواندن دعای اذن دخول پیش از زیارت از جمله آداب ظاهری زیارت هستند. حفظ حالت خضوع و خشوع ادب دیگری است که از معرفت به مقام این بزرگان حاصل می‌شود؛ چنانکه خروج از حرم و راه رفتن عقب عقب برخی زائران جلوه‌ایی از این خضوع و ادب ظاهری است. نزدیک شدن به قبر و دست نهادن بر آن، نیز از جمله این آداب است که در شرایط مناسب و به دور از ازدحام می‌توان انجام داد و چنانچه این عمل برای دیگر زائران مزاحمت ایجاد کند، سبب از بین رفتن حالت معنوی زائر می‌شود. پرهیز از سخنان بیهوده، تلاوت قرآن و ادعیه معصومین(ع) و تکریم خادمان از دیگر آدابی است که لازم است زائر در هنگام زیارت به آنها توجه داشته باشد(آداب زیارت، جواد محدثی، فرهنگ کوثر، پاییز 1386، شماره 71، ص 72).
قرار دادن ساعت یا ساعاتی در اوقات پرازدحام زیارت در آرامگاه‌ها و بقاع متبرکه میان مردم به‌منظور شناساندن جایگاه واقعی زیارت توسط کارشناسانی خبره، صبور و خیرخواه اقدامی مؤثر در این زمینه است. مردم ما نیاز دارند درباره زیارت، دعا و دعای مستجاب بدانند. ما نیاز داریم بدانیم که اصل در دعا، استجابت آن از سوی خداست و در غیر این صورت باید استعدادهای باطنی خود را بازبینی کنیم. ما نیاز داریم در شیوه زندگی خود به تأمل دعوت و گاه وادار شویم. نیاز داریم بیاموزیم از خدا چه بخواهیم و چگونه بخواهیم و جایگاه بزرگان دین و حضور در آرامگاه‌های متبرک آنها در این میان چه نقشی دارند. ما تشنه شنیدن این معارف هستیم.
مردم متدین در هر سطحی از معرفت دینی در ماه یا سال، اوقاتی را به این امر مستحبی اختصاص می‌دهند. این زمان فرصت گرانبهایی است که می‌توان برای اتقان آگاهی‌های دینی و یا اصلاح آنها از آنچه ناصحیح است استفاده کرد.
سزاوار است سازمان‌های متکفل این امر که ارتباط مستقیم با این اماکن شریفه و اوقات متبرک دارند، همت خود را صرف ترویج این بخش از ادب دینی و رفتار متدینین کنند و در تبیین فلسفه اجتماعی و تربیتی زیارت گام بردارند.
کامله بوعذار/ شعبه خوزستان
