نقطه قوت تفسیر نصر مقابله با آراء نواعتزالی و وهابیت است / بی‌اعتنایی «تفسیر معاصرانه» به روایات اهل بیت(ع)

به گزارش ایکنا، دومین نشست علمی «نقد کتاب تفسیر معاصرانه قرآن کریم» 10 خردادماه از سوی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم با همکاری مجتمع آموزش عالی قرآن و حدیث جامعة‌المصطفی با حضور حجج اسلام و المسلمین رحمان عشریه، علی نصیری، محمدحسن زمانی و سیدعبدالرسول حسینی‌زاده برگزار شد.

حجت‌الاسلام و المسلمین رحمان عشریه، استاد دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، گفت: یکی از مهم‏ترین وظایف مفسران این است که در هر زمان، تفسیری از قرآن ارایه دهند که ضمن عدم انحراف از مسیر اصیل اسلامی، یارای عرضه اقناعی به دنیای معاصر و تبلیغ مؤثر در جامعه جهانی را داشته باشد. در همین راستا و با همین ادعا، کتابی با عنوان «قرآن‏‌شناخت» تحت اشراف سیدحسین نصر در غرب به زبان انگلیسی نگاشته و توزیع شده که ترجمه فارسی جلد نخست آن با عنوان «تفسیر معاصرانه قرآن ‏کریم» نامبردار است، ولی تاکنون نقدی علمی بر آن ننوشته‌‏اند.

وی افزود: اثر یادشده فاقد روش تفسیری واحد و یکنواختی در سراسر متن بوده و متشکل از گزیده‌‏ای بی‏‌ضابطه از روایات و برخی از تفاسیر پیشینیان است و بهره‌‏ای سطحی از روش قرآن به قرآن برده است؛ گرایش اثر مورد بحث نیز، برپایه عرفان و تقریب ادیان و مذاهب استوار است. روشن نبودن صلاحیت نگارندگان جهت اجتهاد در گزینش و نگارش تفسیر، مشخص ‏نبودن روش تفسیری، عدم اعتنا به روایات اهل ‏بیت و تسامح با پلورالیسم دینی؛ همچنین عنوان «تفسیر معاصرانه» نیز به دلیل تسامح در تفسیرانگاری از نقاط ضعف این اثر است، ضمن اینکه به نظر بنده فاصله متن با صفت معاصرانه، عنوان مناسبی نیست.

عشریه تصریح کرد: «تفسیر معاصرانه قرآن‏ کریم» نام فارسی مربوط به ترجمه کتاب «The Study Quran» است و طی ده سال از سوی جمعی از قرآن‏‌پژوهان تازه مسلمان یا مسلمان‌‏زاده، تحت نظارت و سرویراستاری دکتر سیدحسین نصر، استاد ایرانی، مسلمان و شیعی دانشگاه جرج واشنگتن، به زبان لاتین نگاشته و در سال 2015 میلادی از سوی انتشارات «هارپر سان‏فرانسیسکو» در یک جلد و بیش از 2000 صفحه، منتشر شده است.

وی اضافه کرد: مترجم این اثر به زبان فارسی، دکتر انشاءالله رحمتی است که عنوان «تفسیر معاصرانه» را برای ترجمه آن برگزید و در سال 1399 شمسی، جلد اول از ترجمه فارسی را در بیش از 700 صفحه به زیور طبع آراست که حاوی مقدمه مترجم، مقدمه سرویراستار، ذکر نام تفاسیر منبع، ترجمه و تفسیر سوره‏‌های «فاتحة الکتاب، بقره و آل‏ عمران»، منابع احادیث، کتاب‏‌شناسی منابع حدیث، واژه‌‏نامه فارسی انگلیسی و نمایه است؛ پیش‌‏بینی مترجم، ارایه ترجمه فارسی کل کتاب، در هشت مجلد به انضمام جلد دیگری است که به جستارهای وابسته اختصاص می‌‏یابد.

استاد دانشگاه علوم و معارف قرآن اظهار کرد: تفاوت قرآن‏‌شناخت (تفسیر معاصرانه) با آثار پیشینی مستشرقان در دو عنوان کلی است: نخست اینکه برخلاف مستشرقان غیرمسلمان که به قرآن به‏ عنوان کتابی تاریخی، ادبی، یا حتی دارای ارزش دینی می‌‏نگرند، نگارندگان این اثر مسلمان بوده و قرآن را به ‏عنوان وحی الهی قلم‏داد می‏‌کنند. دوم اینکه بیشتر آثار پیشینی مستشرقان، در قالب «مطالعات بیرونی»، معطوف به مواردی چون علوم قرآنی بود، لیکن قرآن‏‌شناخت، مطالعه‌‏ای درون‏‌دینی است که معطوف به تفسیر قرآن است؛ به بیان دیگر، قرآن‏‌شناخت با عبور از رویکردهای دینی، کلامی، تبشیری، سیاسی و حتی استعماری آثار پیشین، با رویکردی علمی-پژوهشی به تشریح متن قرآن و تبیین مدالیل و مقاصد آیات پرداخته است.

مقالبه با آراء نواعتزالی و وهابیت

وی ادامه داد: اقدام نگارندگان مسلمان و سرویراستار شیعی مذهب قرآن‏‌شناخت در انتشار تشریحی پیرامون معنای آیات قرآن که برای عموم جوامع اسلامی و غیراسلامی قابل مطالعه و استفاده بوده و توده مخاطب (عمدتاً غربی) را با آیات قرآنی آشنا سازد، و خاصه، توزیع آن در فضایی که علی‏‌رغم وجود مسلمانان و بلکه قرآن‏‌پژوهان فراوان، مرکز اصلی اسلام‌‏ستیزی و طراحی نقشه‏‌های ضد اسلام و توده مسلمان بوده، بسیار ارزش‏مند است.

عشریه افزود: همچنین مقابله با برخی از آرای تجددگرایان و نواعتزالی‏‌ها (مانند دکتر سروش) پیرامون عناوینی چون وحی‌‏انگاری متن و انتساب مستقیم واژگان قرآن به خدا، تحسین و ستایش هر مسلمانی که دغدغه تبلیغ الهیات ناب اسلامی را دارد، برمی‏‌انگیزاند، مخصوصاً زمانی ‏که آن کتاب، مورد استقبال جوامع علمی اسلام‌‏شناسی و قرآن‏‌پژوهی در غرب قرار گرفته و آثار مشابه پیشین را که تمایل به وهابیت داشت از رونق انداخته است.

عشریه بیان کرد: اقدام مترجم محترم و ویراستار متن فارسی در ترجمه روان و قابل فهم آن تفسیر به زبان فارسی نیز دوچندان ستودنی است، چه این‏که در وهله نخست، امکان مطالعه کتاب از سوی فارسی‏ زبانان را فراهم آورده و پس از آن باب انتقاد سازنده جهت شناخت نقاط ضعف و ترمیم آن‏ها در آثار مشابه پسینی را گشوده است تا غربیان در آینده، امکان مطالعه قرآن‏ شناختِ کامل‌‏تر و دقیق‌‏تری را داشته باشند که بتواند با توان بیشتری، مخاطبان را با مفاهیم ناب اسلام آشنا کرد.

وی اضافه کرد: اقدام بایسته و شایسته نگارندگان و مترجم قرآن‏ شناخت چونان دیگر آثار بشری، دارای نقاط قوت و ضعف است، لیکن از آنجا که مدت قابل توجهی از ظهور تفسیر معاصرانه در ادبیات فارسی نمی‏‌گذرد، پژوهشی علمی در روش‌‏شناسی و نقد این کتاب در دست نیست و تنها پیشینه تحقیق پیش رو، مصاحبه‏‌ها، نشست‏‌ها و گفت‌وگوهای پراکنده‌‏ای است که برخی از اهالی دانش، پیرامون این اثر مهم و جهانی ترتیب داده‌‏اند.