پژوهش‌های حوزه در زبان‌های فارسی و عربی محصور شده است

به گزارش ایکنا، آیت‌الله علیرضا اعرافی؛ مدیر حوزه‌های علمیه، 17 دی ماه در مراسم افتتاحیه نمایشگاه دستاوردهای پژوهشی حوزه‌های علمیه که در مجتمع امام خمینی(ره) دایر شده است با بیان اینکه دو نگاه به وضعیت پژوهش در حوزه وجود دارد، گفت: این دو نگاه افراطی و تفریطی است؛ برخی وضعیت پژوهش در حوزه را نامناسب و عقب‌مانده توصیف می‌کنند و برخی نیز چشم بر روی خلأها، کاستی‌ها، افق آینده و نیازها می‌بندند که هر دو نگاه نادرست است.

وی با بیان اینکه نگاه سومی هم وجود دارد، افزود: با حدس و تخمین می‌توان گفت که وضعیت متوسط خوبی را در عرصه پژوهشی حوزه شاهدیم؛ بنابراین نه باید نومیدانه نگاه کنیم و نه اینکه چشم را بر این همه نیاز ببندیم؛ باید به داشته‌ها افتخار کنیم و در کنار آن ناداشته‌ها را نیز ببینیم و علم و دانش را به این سمت ببریم.

اعرافی با بیان اینکه باید برداشت و سنجش جامع و دقیقی نسبت به وضع پژوهشی حوزه و نقاط قوت و کاستی‌ها داشته باشیم، اظهار کرد: نکته دیگر راهبری پژوهش و تحقیق است؛ برخی می‌گویند تحقیق، موجودی خودرو و خودجوش است و برخی می‌گویند باید آن را کاملاً مدیریت کرد؛ علم و تحقیق گرچه آزاد است و مسیر خود را می‌رود ولی امکان راهبری و جهت‌دهی با ظرایف و دقایقی وجود دارد؛ پس ابتدا باید تحلیل دقیق و عمیق برای آینده داشته باشیم و نکته دیگر اینکه قدرت راهبری و هدایت و جهت‌دهی داشته باشیم.

دقت در اعتبار منهجی و روشی تحقیقات حوزه

وی افزود: نکته دیگر اینکه انتظار از حوزه به عنوان حوزه این است که مناهج و روش تحقیق و پژوهش در آن به تناسب موضوعات دانشی از اعتبار و حجیت برخوردار باشند؛ در قلمرو علوم اسلامی و انسانی در حوزه توصیف و تجویز یعنی خروجی کار، عمدتا این خروجی باید حجیت داشته باشد زیرا اسناد الی‌الله در آن وجود دارد و نتایج آن با سعادت دنیا و آخرت انسان پیوند دارد. 

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه تحقیق حوزوی باید مستند به منهج قویم عقلی و اجتهادی، معتبر و قابل اتکا و اعتماد باشد، گفت: در جلسات شورای اعطای مجوز که به بررسی نشریات می‌پردازیم، شاهد تولید نشریات ارزشمند و مبارک هستیم. الان چندصد نشریه در حوزه در حال تولید است ولی مواردی هم وجود دارد که مقالاتی نشر یافته‌اند که اعتبار منهجی در آن کمرنگ و در شأن حوزه نیست و انتظار از حوزه این است تا مطالب از استحکام اجتهادی برخوردار باشد.

وی تاکید کرد: توقع از حوزه این است که تحقیقات ما از عمق اجتهادی و حوزوی برخوردار باشد و با دیگر تحقیقات از این جهت متمایز شود. 

مدیر حوزه‌های علمیه تصریح کرد: نکته دیگر این است که همه باید این دغدغه را داشته باشیم که در کنار یکدیگر زنجیره تولیدکننده علم و دانش برای پاسخ به نیازها ایجاد کنیم؛ مقداری از این کار به هماهنگی شکلی و ظاهری برگشت دارد ولی عمده آن است که استادان و مراکز پژوهشی واقف به احوال همدیگر شوند و تحقیقاتشان ناظر به هم باشد و حتی اگر در جایی تکرار یک کار وجود دارد، تکراری با تمایز روشی و غایت و ... باشد. بنابر این نگاه متناظر به هم و شکل‌گیری شبکه درون‌زا از محققان در درون حوزه لازم است.

اعرافی اضافه کرد: نکته دیگر داشتن رویکرد جامع به همه قلمروهایی است که از حوزه انتظار می‌رود؛ تحقیقات باید انواع مخاطب را پوشش دهد؛ باید در جهت توسعه مرزهای علوم و نیازهای کشور و منطقه و بین‌المللی حرکت کند. اینکه کسانی در حوزه تفسیر، کلام، فلسفه و ... با همان مناهج دقیق تحقیق کنند و مرز علوم را توسعه دهند، واقعا کار درستی است زیرا حوزه نباید از این کار بنیادی عمیق تهی شود، ولی در کنار این باید به جهان پیرامون خود و به ویژه انقلاب و جامعه و جهان معاصر در تحقیقات خود توجه کنیم.

مدیر حوزه علمیه با بیان اینکه حوزه جامع حوزه‌ای است که هم به تحقیقات بنیادین التزام دارد و هم در عین حال چشم گشوده به مسائل و پرسش‌های معاصر دارد، گفت: انقلاب و جامعه و فضای منطقه و بین‌المللی همگی مخاطب تحقیقات ما هستند و البته حرکت‌های خوبی انجام شده است که نیاز به تکمیل شدن دارد. توسعه مرزهای علوم اسلامی و انسانی بسیار مهم است و برخی طرح‌ها و برنامه‌هایی که وجود دارد زیرساخت توسعه مرز علوم است.

وی با بیان اینکه نکته دیگر توجه به عرصه بین‌المللی است، اظهار کرد: ما الان در حوزه قم در درون زبان فارسی و اندک عربی معاصر محصور شده‌ایم و دنیای بیرون از تحقیقات ما مطلع نیست؛ مثلا اگر به اندونزی در جنوب شرق آسیا بروید تمامی آثار ترجمه شده ما هزار اثر شامل پایان‌نامه و کتاب و مقاله است در حالی که زبان اندونزیایی میلیون‌ها گویشگر دارد و این تعداد آثار به لحاظ کمی و کیفی پاسخگو نیست آن هم در عصری که به برکت امام و انقلاب و  شهدا و تلاش مراجع و ... علاقه‌مندان به شنیدن سخنان انقلاب زیاد است.

اعرافی افزود: در زبان انگلیسی که رایج‌تر است و تولیدات هم بیشتر است بازتولید بالایی نداریم در حالی که خریدار زیاد است یا زبان اسپانیولی با اینکه تعدادی از طلاب خوش سلیقه کارهایی کرده‌اند، ولی باز نسبت به مخاطبان اندک است. 

وی ادامه داد: البته این کار هزینه دارد و چندین سال است که در شورای عالی انقلاب فرهنگی هم مطرح است، ولی هنوز به جایگاه مطلوب نرسیده‌ایم. البته به صرف ترجمه هم مسئله حل نمی‌شود، بلکه باید متناسب با فرهنگ و ادبیات هر کشور انجام شود.

اعرافی ادامه داد: در نشر دنیا، حضور جدی نداریم و تحریم‌ها هم به این مسئله دامن زده است، ولی ضمن قدردانی از فعالیت‌های انجام شده باید حضور جدی‌تری را داشته باشیم.

مدیر حوزه‌های علمیه افزود: همانطور که رهبر معظم انقلاب در سخنرانی تیرماه امسال فرمودند نیاز امروز این است که پژوهش ما به تبیین و تبلیغ پاسخ بدهد و در این زمینه ارزیابی دوستان این است که تبلیغ میدانی کمتر از این سرچشمه بهره‌مند است و این، ناشی از ضعف در فراوری و عرضه، و بخشی هم ناشی از کم‌توجهی مبلغان به این سرچشمه‌ها است.

وی با بیان اینکه نکته دیگر توجه به آفاق جدید در روش و پژوهش‌های اسلامی است، اظهار کرد: از روش و مناهج بیش از هزار ساله برخوردار هستیم و حرف نو برای دنیا داریم و به ویژه در عرصه فقه و اصول سرآمد هستیم ولی نباید از جهت‌گیری‌های غربی بی‌اطلاع باشیم، زیرا عرصه‌هایی را مستشرقین در مورد آن کار می‌کنند که باعث ایجاد شبهات و سؤالات جدید خواهد شد و ما باید برای آن تدابیری بیاندیشیم.

توجه به هوش مصنوعی

وی ادامه داد: نکته دیگر ورود به فناوری‌های جدید و هوش مصنوعی است؛ باید توجه داشته باشیم که این ابزار از سمت ابزار به سمت مشارکت در تولید تحقیق پیش رفته است و دنیای جدیدی ایجاد کرده است. الان اقدامات و طرح‌های مهمی در برخی مراکز وجود دارد ولی کافی نیست. 

اعرافی با بیان اینکه ما قدردان همه تولیدات مراکز و نهادها هستیم، تصریح کرد: یک منظومه حوزوی داریم که ذی‌قیمت است و برای همه آن‌ها ارزش قائلیم و باید قدردان باشیم و در کنار هم به آرمان‌ها توجه کنیم.

وی با اشاره به یک سری از طرح‌های در حال پیگیری در حوزه افزود: در حوزه محتوایی کارهایی مانند ایجاد دبیرخانه حمایت از پژوهش‌های مورد نیاز نظام، هوش مصنوعی، مطالعات راهبردی حوزه، فقه معاصر، پاسخگویی به شبهات، طرح گفتمان علمی انقلاب و مسائل مربوط به نخبگان و جهت‌دهی آن به سمت تولید مسئله و عرصه نیازشناسی در حال انجام است.

اعرافی افزود: طرح هدفمندی معطوف به پژوهش در گام اولیه قرار دارد؛ در عرصه نرم‌افزارها و سامان رتبه‌بندی کارهای بسیار خوبی انجام شده است. در زمینه تولید کانون‌های پژوهش و پژوهش‌سرا و مجتمع‌های تخصصی هم فعالیت خوبی صورت گرفته است.

وی تاکید کرد: یک جریان دروس آزاد اجتهادی در عرصه‌های مختلف داریم که بسیار مبارک و تولیدکننده و سازنده فکر و در حوزه نشر هم اقدامات خوبی انجام شده است.

اعرافی در پایان گفت: در شصتمین سالروز پایه‌ریزی نهضت اسلامی هستیم و عالمی به ما نگاه می‌کند و از ما توقعات بالایی وجود دارد.