کاری کن تا ماهت، ماه خدا شود

متن زیر بخشی از مجلس دوم مواعظ علامه شیخ جعفر شوشتری در ماه مبارک رمضان است. این مجالس که بیش از 140 سال پیش در کاظمین بر پا شده، در کتاب «فوائد المشاهد و نتائج المقاصد» توسط محمد بن علی اشرف طالقانی از شاگردان علامه گردآوری شده است. بخشی از مجلس دوم از نظرتان می‌گذرد: 

امام زین‌العابدین(ع) می‌فرماید «اللَّهُمَّ قَدْ حَضَرَ شَهْرُ رَمَضَانَ» ایشان در این جمله قصدشان این نیست که خداوند را به ورود ماه‌ مبارک‌ رمضان آگاه کنند، بلکه مراد ایشان این است که به خداوند عرضه کنند: من به ورود ماه مبارک رمضان آگاه شدم و سپس فرمودند: «أَهِّلْنَا فِیهِ لِمَا وَعَدْتَ أَوْلِیاءَک مِنْ کرَامَتِک، وَ أَوْجِبْ لَنَا فِیهِ مَا أَوْجَبْتَ لِأَهْلِ الْمُبَالَغَةِ فِی طَاعَتِک، وَ اجْعَلْنَا فِی نَظْمِ مَنِ اسْتَحَقَّ الرَّفِیعَ الْأَعْلَى؛ ما را در این ماه به کرامتی که به اولیاء خود وعده دادی سزاوار کن، و آنچه را که برای اهل سعی و کوشش در طاعت و عبادت قرار داده‌ای برای ما قرار ده، و ما را در سایه رحمتت در ردیف کسانی قرار ده که استحقاق برترین مرتبه را نزد تو پیدا کرده‌اند.»

بعد از آنکه نفس خود را نسبت به ورود ماه مبارک رمضان آگاه کردی و مانند آنچه امام زین‌العابدین(ع) فرمودند گفتی، لازم است کارهایی انجام بدهی که این ماه را برای تو ماه خدا سازد و به حقیقت آن را ماهی مبارک، شریف، با کرامت و عظیم قرار دهد و کاری نکنی که این ماه برای تو ماه خدا نباشد.

میان خود و خدا به این اعتراف کن، آیا از ابتدای زندگی‌ات تاکنون لحظه‌ای زندگی کرده‌ای که تمام فکر و عقل تو خالص برای خدا باشد؟ حضرت امیرالمؤمنین(ع) سخنی به این مضمون دارند که باید جسم و روح و همچنین قلب تو و تمام اعضا و جوارحت برای خدا باشد و این معنی سخنی است که رسول اکرم(ع) در این دعا عرضه داشتند: «اللّٰهُمَّ سَلِّمْنا لِشَهْرِ رَمَضانَ، وَتَسَلَّمْهُ مِنّا، وَسَلِّمْنا فِيهِ حَتَّىٰ يَنْقَضِىَ عَنَّا شَهْرُ رَمَضانَ وَقَدْ عَفَوْتَ عَنَّا وَغَفَرْتَ لَنا» رسول خدا(ص) این جمله را زمانی که به هلال ماه مبارک رمضان می‌نگریستند بیان می‌فرمودند.

مراد این است که کاری بکنیم که این ماه را در سلامت بگذرانیم. کاری بکن که از ماه مبارک رمضان نصیب و بهره ببری. از این می‌ترسم که ماه رمضان تمام شود بلکه تمام عمرت به پایان برسد بدون این که ثمره‌ای از آن به دست آوری و زمانی برای تو فراهم نشود که در آن خدایی باشی؛ یعنی یک دقیقه از عمرت هم برای خدا نباشد.

این کلمات که می‌گویم شنیده نمی‌شود و این نشنیدن دلیلی دارد و دلیل آن این است که قلب‌ها از محبت خالص الهی خالی است؛ یعنی محبت خالصانه نسبت به پروردگار ندارد و آلوده به محبت غیر خداوند است. زنده کردن و پاک کردن قلب از آلودگی محبت غیر خدا ـ که قلب به آن آلوده شده است ـ دشوار و در نهایت سختی است؛ بلکه برخی از این قلب‌ها ابداً پاک نخواهد شد. این را بدان تا زمانی که دشمن خداوند ـ یعنی محبت دنیا ـ در قلب تو مستقر باشد، قلبت پاک نمی‌شود. اگر توانستی قلبت را از محبت دنیا فارغ سازی، تمام بدی‌ها از تو دفع و قلبت به سرعت پاک می‌شود.

آیا تاکنون زمانی بوده که قلبت، برای خدا باشد؟ تاکنون که چنین فرصتی برای تو حاصل نشده است و می‌ترسم که عمر به پایان برسد و جز در ساعت پایانی عمرت، زمانی که چشم‌های سر، بسته و چشم‌های باطنی‌ات گشوده می‌شود، چنین فرصتی برای تو پیش نیاید؛ زمانی که یقین می‌کنی در آن لحظه جان تو ستانده می‌شود و اگر بخواهی در لحظات آخر، عملی انجام دهی، می‌ترسم که آن عمل به ثمر ننشیند چراکه قلبت تاکنون برای خدا نبوده است و در آن لحظه نیز موفق نمی‌شوی. چه بسا از جمله افرادی باشی که درباره آنها فرموده است: «كَلَّا إِنَّهُمْ عَنْ رَبِّهِمْ يَوْمَئِذٍ لَمَحْجُوبُونَ» (آیه ۱۵/ سوره مطففین) از این ترس دارم که در رمق پایانی‌ات نیز مشغول امور دنیا باشی و از خداوند دور. ‌نمی‌دانم چرا مردم نمی‌ترسند و از عاقبت امور هراس ندارند و چنان تصور می‌کنند که این مسیر خالی از دوزخ است.

امیرالمؤمنین(ع) که آگاه و آشنا به این طریق است، از وجود دوزخ و ورطه‌هایی در این راه خبر می‌دهند و از درک این راه، خشیت و هراس دارند، گویا تو از امیرالمؤمنین(ع) شجاع‌تری، باید بدانی امیرالمؤمنین(ع) به‌واسطه خوف از خدا و تأثیر بزرگ عظمت خداوند در قلبش امیرالمؤمنین(ع) شد.

نتیجه اعمال شما در ماه مبارک رمضان دو حالت دارد، چراکه ماه مبارک رمضان موقعیتی مانند روز قیامت دارد و پایان آن مانند روز قیامت است. یک حالت این است که در ماه مبارک رمضان به مرتبه بلند قرب الهی به‌واسطه اطاعت از پروردگار عالم برسی و حالت دیگر این است که به سبب شقاوت و نافرمانی از پروردگار عالم در پایان ماه مبارک رمضان به تو گفته شود که تو رانده شده هستی.

رسول اکرم(ص) فرمودند کسی که ماه رمضان بر او بگذرد و آنچه به سبب آن آمرزیده شود انجام ندهد، خداوند تا ابد او را نمی‌آمرزد. این اموری که یاد شد مبالغه و حکایت نیست. آگاه باشید و بدانید این ماه، ماه خداست. ماه رمضان، ماه توبه و آمرزش است، ماه بازگشت، عفو، گذشت و ماه کرم و بخشش است، ماه هندوانه و خربزه و دیگر خوردنی‌ها نیست که تمام فکر و ذکر تو در هنگام غروب به خوردن باشد. اگر از صبح تمام فکرت، به زمان افطار معطوف باشد و از آن موقع تا صبح به خوردن فکر کنی، پس چه وقت قرار است به روزه‌داری و رسیدن به فیوضات در این ماه مبارک فکر کنی؟

در جلسه گذشته گفتیم در این ماه چند ندا و دعوت وجود دارد که متوجه ما بندگان است. دعوت اول دعوت خداوند احد و واحد بود که به بعضی از الطاف الهی اشاره کردیم و در این جلسه آن را تکمیل می‌کنیم.

روزه ماه رمضان، مانند نماز، مشروط به نیت است. لازم است که مبطلات روزه را بدانیم و نیت و قصد قربت کنیم، به این معنی که قربة الی الله خودم را از این امور حفظ می‌کنم و این نیت بر خلاف نیت نماز، از اول شب تا طلوع صبح جایز است. در نماز واجب است که هنگام ورود به نماز نیت کنیم، اما در ماه رمضان انسان می‌تواند در شب اول به قصد استمرار تا پایان ماه نیت کند. اگر چنین کند اشکالی ندارد، اما نزدیکتر به احتیاط آن است که هر شب این نیت را تجدید کند و اگر فراموش کرد در زمان سحر نیت کند و اگر در سحر نیز فراموش کرد، تا قبل از ظهر می‌تواند نیت کند و اگر بعد از ظهر به یاد آورد می‌تواند قضای آن را به جا آورد.

سخن ما درباره آیه «وَمَنْ كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ» (بقره/ 185) بود. اگر این سفر برای امری مانند زیارت برادر مؤمن، عیادت بیمار مؤمن یا تشییع جنازه مؤمن یا زیارت مزار ائمه اطهار(ع) و مانند اینها باشد، اشکالی ندارد، بلکه خوب است و چه بسا ثواب آن بیش از روزه‌داری باشد، اما کسی که هیچ کدام از این امور را مد نظر ندارد، بلکه قصد او از سفر صرفاً برای افطار و خوردن است، مشهور نزد علما این است که اشکالی ندارد، اما خالی از تأمل نیست.

اما ندای دوم در ماه مبارک رمضان همان‌طور که گفتیم ندا و دعوت رسول اکرم(ص) است. ایشان در روز اول این ماه بر فراز منبر می‌رفتند و خطاب به مردم می‌فرمودند: «ای مردم، ماه خدا با برکت و مهربانی و آمرزش به‌سوی شما روی آورده است. ماه رمضان، ماهی است که نزد خداوند برترین ما‌ه‌هاست. روزها و شب‌های آن برترین روزها و شب‌ها و ساعات آن بهترین ساعت‌هاست. ماه رمضان، ماهی عظیم است که در آن به سوی ضیافت خدا دعوت شده‌اید و در آن از اهل کرامت الهی قرار داده شده‌اید. نفس‌های شما در این ماه تسبیح است، خواب شما در این ماه عبادت است، عمل شما در آن مقبول و دعای شما در آن مستجاب است؛ پس با نیت‌های صادقانه و قلب‌های‌ پاک از خداوند تقاضا کنید تا شما را برای روزه‌داری در این ماه و تلاوت کتابش موفق کند. بدبخت کسی است که از آمرزش خداوند در این ماه عظیم محروم شود. پس با گرسنگی و تشنگی این ماه، گرسنگی و تشنگی روز قیامت را به یاد بیاورید. به فقرا و نیازمندانتان صدقه بدهید. به بزرگانتان احترام بگذارید، به کوچک‌ترها مهربانی کنید. صله رحم به جای آورید. زبان‌های خود را حفظ کنید و چشم‌ها و گوش‌های خود را از آنچه نگاه کردن و گوش کردن به آن حرام است، ببندید و به یتیمان محبت بورزید و از گناهانتان به سوی خداوند توبه کنید و دست‌های خود را به سوی او برای دعا در اوقات نماز بلند کنید، چراکه این ساعت‌ها بهترین ساعت‌ها هستند و خداوند در این ساعت‌ها با مهربانی بندگان خود را نگاه می‌کند و اگر او را بخوانند، پاسخ آنها را می‌دهد و اجابت می‌کند. ای مردم شما در گرو اعمال خود هستید، پس خود را به وسیله استغفار رها کنید. پشت شما از گناهانتان سنگین است، پس آن را به سجده‌های طولانی سبک کنید و بدانید خدای تعالی به عزت خود سوگند یاد کرده است که نمازگزاران و سجده‌کنندگان را در روزی که مردم برای پروردگارشان محشور می‌شوند عذاب نکند. ای مردم هر کس در این ماه مؤمنی را افطار بدهد مانند آن است که بنده‌ای را آزاد کرده باشد و او گناهان او آمرزیده می‌شود».

به دنبال این سخنان، به رسول‌الله(ص) گفته شد: ای رسول‌الله(ص) همه ما توانایی افطاری دادن را نداریم. فرمودند: «خود را از آتش حفظ کنید ولو با دادن یک دانه خرما یا جرعه‌ای آب باشد. ای مردم هر کس بر ملک یمین خود آسان گیرد، خداوند حسابش را آسان کند. هر کس بدی خود را از دیگران باز دارد، خداوند او را از غضبش باز دارد. هر کس یتیمی را در این ماه گرامی بدارد، خداوند در روز قیامت او را گرامی می‌دارد. هرکس به جهت فرمان برداری در این ماه نماز بخواند، خداوند دوری از آتش برای او می‌نویسد و هر کس واجبی را در آن ادا کند، ثواب ادای هفتاد فریضه در ماه‌های دیگر را دریافت می‌کند و هر کس در این ماه زیاد صلوات بفرستد خداوند میزان او را سنگین می‌کند و هر کس آیه‌ای از قرآن کریم در این ماه تلاوت کند، برای او اجری مانند اجر ختم قرآن کریم در دیگر ماه‌هاست. ای مردم درهای بهشت در این ماه گشوده شده است، از خداوند بخواهید که آنها را به روی شما نبندد. درهای آتش در این ماه به روی شما بسته می‌شود از خداوند بخواهید که آنها را به روی شما نگشاید و شیاطین در این ماه دست بسته هستند، از خداوند بخواهید که آنها را بر شما مسلط نکند».

بنابراین رسول خدا(ص) ما را دعوت کرده است. چگونه می‌خواهید به او پاسخ دهید؟ آیا لبیک می‌گویید که من برای خدمت به شما ای رسول خدا آماده هستم؟ آیا این اعلام آمادگی با رغبت و میل است؟ یا این ندا را نمی‌شنوید و مانند کسانی هستید که در حق آنها گفته شده است: «وَمَا أَنْتَ بِمُسْمِعٍ مَنْ فِي الْقُبُورِ» (آیه ۲۲/ سوره فاطر). ماه مبارک رمضان، میهمان است. میهمانی است که شخصی مانند رسول خدا(ص) ندا دهنده آن است. حال با چه نوع ضیافتی می‌خواهیم از این میهمان، پذیرایی کنیم و آن را بزرگ بشماریم؟

لازم است که سلامی حقیقی به این ماه بدهی، نه سلامی از روی عادت. بلکه چنین سلام کنید: «السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا شَهْرَ اللَّهِ الْأَکْبَرَ وَ یَا عِیدَ أَوْلِیَائِهِ الْأَعْظَمَ، السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَکْرَمَ مَصْحُوبٍ مِنَ الْأَوْقَاتِ وَ یَا خَیْرَ شَهْرٍ فِی الْأَیَّامِ وَ السَّاعَاتِ، السَّلَامُ عَلَیْکَ مِنْ قَرِینٍ جَلَّ قَدْرُهُ مَوْجُوداً وَ أَفْجَعَ فِرَاقُهُ مَفْقُوداً»؛ در این ماه مبارک شب قدر واقع است و آن شبی است که از هزار ماه برتر است. پس واجب است بر تمام این ماه و به‌ویژه بر آن شب سلام کنیم:  سلام بر تو و بر شب قدر که برتر از هزار ماه است. تمام ایام این ماه مبارک، عید اولیا خدا است و تنها عید فطر، عید نیست.

ترجمه و تنظیم: کامله بوعذار، خبرنگار ایکنا خوزستان