امید آخر روزه‌داران

متن زیر بخشی از مجلس ششم مواعظ علامه شیخ جعفر شوشتری در ماه مبارک رمضان است. این مجالس که بیش از ۱۴۰ سال پیش در کاظمین بر پا شده، در کتاب «فوائد المشاهد و نتائج المقاصد» توسط محمد بن علی اشرف طالقانی از شاگردان علامه گردآوری شده است.

بخشی از مجلس ششم از نظرتان می‌گذرد: 

سخن درباره کلام پیامبر اکرم(ص) بود که فرمودند: «بهترین اعمال در این ماه پرهیز از محارم الهی است.» بله، بهترین اعمال در این ماه مبارک آن است که شخص گناهانی را که می‌تواند مرتکب شود ترک کند، چراکه ترک معصیت، خود یکی از عبادت‌ها محسوب می‌شود.

چنانچه نماز و روزه از عبادات است، ترک گناه نیز عبادت است. اگر توانستی گناهی را ترک کنی چنین بگو؛ این گناه را به قربة الی‌الله ترک می‌کنم. این کار عبادت است، بلکه یکی از عبادات بزرگ و بهترین اعمال است و از قرائت قرآن و دعا برتر است.

گاهی امکان گناه برای شخصی وجود دارد و ترس خارجی نیز وجود ندارد، اگر چنین فردی توان ارتکاب آن گناه را در خود نبینید و آن را ترک کند، پاداش آن را خواهید دید، اما در حالت عکس، اگر نتواند از گناه پرهیز کند، برای مثال امکان نوشیدن شراب را داری اما دست تو به آن نرسد که از آن بنوشی. آیا این گناه است یا خیر؟ اگر دست تو به شراب می‌رسید، اما برای عمل به دستور خداوند از آن پرهیز می‌کنی، این کار عبادت حساب می‌شود، اما اگر قصد انجام این کار را داشته باشی ولی امکان آن برایت فراهم نشود، خداوند این قصد و نیت را برای تو گناه حساب نمی‌کند.

درباره عبادت‌ها این طور است که به صرف نیت، خداوند برای انسان ثواب آن عبادت را می‌نویسد، مثلاً اگر نیت کنی حج مستحب به جا آوری، یا زیارت حضرت سیدالشهدا(ع) یا طاعت‌های دیگر را را انجام بدهی، به اندازه همین نیت هم به انسان ثواب عنایت می‌شود، اما در معصیت، نیت انجام معصیت، گناه حساب نمی‌شود‌.

موضوع دیگر در کلام رسول خدا(ص)، گناهان است. گناهان دو قسم هستند؛ یک دسته گناهان زمانی مانند زنا، لواط و غیره که به محض فارغ شدن انسان از این گناهان، گناه تمام می‌شود، اما گناهانی وجود دارند که دائمی هستند به این معنی که در همه حال از خواب و بیداری و ایستاده و در حال نماز و رکوع و سجده به شکل مستمر برای تو نوشته می‌شود، حتی اگر در حال اقامه نماز یا زیارت حضرت سیدالشهدا(ع) باشی ـ ثواب زیارت در حد خود برای تو نوشته می‌شود ـ آن گناه نیز برای تو نوشته می‌شود تا زمان احتضار و برای برخی تا برزخ: «نَكْتُبُ ما قَدَّمُوا وَ آثارَهُمْ وَ كُلَّ شَيْ‌ءٍ أَحْصَيْناهُ فِي إِمامٍ مُبِينٍ»؛ «ما مردگان را باز زنده می‌گردانیم و کردار گذشته و آثار وجودی آینده‌شان همه را ثبت خواهیم کرد، و در لوح محفوظ و روشن خدا همه چیز را به شماره آورده‌ایم.» (آیه ۱۲ سوره یس).

بر شما لازم است که راه خروج از این گناهان را پیدا کنید، چراکه اعمال شما را از بین می‌برند. غرض این است که این دسته گناهان را تبیین کنم، چه بسا آنها را ترک کنی و از این گناهان دائمی رها شوی. این گناهان به کیفیت مستمر به نحوی که با هر نفسی که می‌کشی و لحظه به لحظه برای تو نوشته می‌شوند. 

آگاه باش این گناهان سه دسته هستند: گناهان فعلیه، ترکیه(از نوع ترک یک واجب)، و قلبیه. زمانی که انسان در حال خضوع و خشوع، مشغول عبادت باشد، ضمن آنکه ثواب این عبادت را برای او می‌نویسند، آن گناهان نیز برای او در حد خود با هر نفسی که می‌کشد، باقی است، مانند نگهداری یک چیز غصبی از یک مسلمان، مانند خانه غصبی، باغ غصبی، مال غصبی یا لباس غصبی، چرا که شارع دائما تأکید می‌کند که مال غصب‌شده باید بازگشت داده شود و احیاناً تا پایان دنیا برای چنین فردی گناه نوشته می‌شود. در حالی که وارث (بعدها) به راحتی از آن استفاده می‌کند و حرجی بر آنها نیست و یک نوع دیگر، خوردن میراث افراد و آن چیزی است که قرآن کریم چنین بیان فرموده: «وَ تَأْكُلُونَ التُّراثَ أَكْلًا لَمًّا، وَ تُحِبُّونَ الْمالَ حُبًّا جَمًّا» (آیه ۱۹ و ۲۰ سوره فجر). در این حالت، تا زمانی که این مال را استفاده می‌کنی و حقوق مردم را به آنها ادا نمی کنی، گناه را به شکل مستمر و متصل برای تو می‌نویسند.

به این فکر نکن که فرزندت بار گناهی از دوش تو بر می‌دارد، چنین نمی‌کند، از جانب تو حج به جا نمی‌آورد، به مکه نمی‌رود، خمس و زکات پرداخت نمی‌کند. پس لازم است که خودت درباره کارت فکر کنی چرا که این گناه لحظه به لحظه برای تو نوشته می‌شود‌.

دسته دیگری از گناهان دائمی که به صورت دائم نوشته می‌شوند، (گناهان ترکیه هستند) ترک توبه است، چراکه توبه باید فوری باشد؛ یعنی بر گناهکار العیاذ بالله واجب است که فوری توبه کند و اگر توبه خود را دائماً به تأخیر بیندازد برای او گناه نوشته می‌شود و نوع دیگر ترک نهی از منکر است. اگر شخصی گناهی از نزدیکان و همسایگان دید و آنها را از انجام آن گناه باز نداشت برای او گناه نوشته می‌شود: «كانُوا لا يَتَناهَوْنَ عَنْ مُنكَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئْسَ ما كانُوا يَفْعَلُونَ» (آیه ۷۹ سوره مائده).

بر حذر باش و خود را به اخلاق متخلق کن و نزدیکان و برادران و بستگان خود را ارشاد کن و ببین بزرگان دین چگونه به اخلاق الهی متخلق شده‌اند. امیرالمؤمنین(ع) عبدالله ابن عباس را این طور توصیف می‌کند که او سرشار از علم است. یک بار عبدالله بن عباس، پولی را لازم بود به اهل خود برساند، اما در این کار تأخیر کرد. وقتی این مدت‌زمان طولانی شد، امام به او فرمود: ای ابن عباس اموال مردم را به آنها بازگردان که اگر چنین نکنی و خداوند برای من این امکان را به وجود آورد با شمشیرم ـ که کسی به وسیله آن ضربت نخورد مگر اینکه وارد آتش شد ـ به تو ضربه می‌زنم، سپس امام برای این که خاطر او را به دست آورد، فرمود: «به خدا قسم اگر حسن و حسین چنین کرده بودند با آنها مدارا نمی‌کردم».

پس به علم خود مغرور نشو و از غضب پروردگارت بترس. نمی‌دانم آیا این ماه مبارک، برای ما ماه خدا شده است یا نه؟ می‌ترسم چنین نشده باشد. می‌ترسم در این ماه به ضیافت الهی دعوت نشده باشیم و رسول‌الله(ص) ما را به سفره ضیافت خداوند دعوت نکنند و از جمله گروهی باشیم که خداوند درباره آنها فرمود: «فَذَرْهُمْ حَتَّىٰ يُلَاقُوا يَوْمَهُمُ الَّذِي فِيهِ يُصْعَقُونَ»(آیه ۴۵ سوره طور)

آیا شایسته این هستم که برای هر نمازم، ثواب هفتاد نماز را به من بدهند؟ می‌ترسم همین نماز هم پذیرفته نشود. می‌ترسم(از کسانی باشم) که قرآن بخوانم و در همان حال قرآن مرا لعنت کند. من کجا و اینکه تمام نفس‌هایم در این ماه عزیز تسبیح حساب شود، کجا؟ خداوند سبحان به فرشتگان دستور می‌دهد که در این ماه برای بندگانم استغفار کنید، می‌ترسم که به من نزدیک نشوند چرا که من مشمول (این گروه) نیستم. می‌ترسم بین افرادی که در این ماه از آتش رها می‌شوند، نباشیم.

بسیاری از افراد در این ماه بدون حساب آمرزیده می‌شوند و برخی با حساب. کسانی که بدون حساب آمرزش می‌شوند کسانی هستند که برگ درختان و ماهی‌های دریا برای آنها استغفار می‌کنند. گروهی هم هستند که در آخرین ساعت از روز جمعه آمرزیده می‌شوند. برخی در روز آخر ماه مبارک رمضان. حال که این را شنیدی دچار غرور نشو، چرا که آثار تو، آثار خوبی نیست و سالی که نکوست از بهارش پیداست. به عزت خداوند قسم می‌خورم چیزی از این اعمال را در خودم نمی‌بینم، اما در این شرایط چیزی وجود دارد که تمام امیدم به آن است و آن افطار روزه‌دار با نیت خالص و از مال حلال است و افطاری دیگر برای یک روزه‌دار که هیچ‌کس مانند او روزه نگرفته و روزه نمی‌گیرد و این روزه‌دار حسین(ع) است. گفتم اگر کسی فقیر باشد می‌تواند روزه‌داری را ولو با یک دانه خرما یا نیمی از آن مهمان کند، اما افطار این امام غریب فقط به دادن آب نیست، بلکه این است که بعد از نوشیدن آب خنک، او را به یاد آوری. در حدیث آمده است هر کس آب بنوشد و حسین(ع) را به یاد آورد و قاتل او را لعنت کند، خداوند برای او صد هزار حسنه می‌نویسد و صد هزار گناه پاک می‌کند و برای او صد هزار درجه نوشته می‌شود و مانند کسی است که صد هزار شخص را آزاد کرده باشد.

ترجمه و تنظیم: کامله بوعذار، خبرنگار ایکنای خوزستان