تأثیر رشوه‏‌خوارى در نابودی جامعه اسلامی

دوره مجازی آموزش سبک زندگی و تفسیر قرآن کریم، به همت حجت‌الاسلام‌ والمسلمین عبدالامیر سلطانی به بیان نکات تفسیری و سبک زندگی آیات قرآن به ترتیب صفحات قرآن می‌پردازد. آنچه در ادامه می‌خوانید نکات سبک زندگی و تفسیری صفحه بیست و نهم قرآن کریم است:

تفسیر

أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيامِ الرَّفَثُ إِلى‏ نِسائِكُمْ هُنَّ لِباسٌ لَكُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتانُونَ أَنْفُسَكُمْ فَتابَ عَلَيْكُمْ وَ عَفا عَنْكُمْ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَ ابْتَغُوا ما كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيامَ إِلَى اللَّيْلِ وَ لا تُبَاشِرُوهُنَّ وَ أَنْتُمْ عاكِفُونَ فِي الْمَساجِدِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلا تَقْرَبُوها كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ آياتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ (سوره بقره، 187)

آيه مورد بحث كه شامل چهار حكم اسلامى در زمينه روزه و اعتكاف است، در قسمت اول مى‏‌گويد: در شب‌هاى ماه روزه آميزش جنسى با همسرانتان براى شما حلال شده است.

سپس به فلسفه اين موضوع پرداخته، مى‌‏گويد: زنان لباس شما هستند و شما لباس آنها: «هُنَّ لِباسٌ لَكُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُنَ‏». لباس از يک سو انسان را از سرما و گرما و خطر برخورد اشيا به بدن حفظ مى‏‌كند و از سوى ديگر عيوب او را مى‌‏پوشاند، و از سوى سوم زينتى است براى تن آدمى، اين تشبيه كه در آيه فوق آمده اشاره به همه اين نكات است. دو همسر يكديگر را از انحرافات حفظ مى‏‌كنند، عيوب هم را مى‌‏پوشانند وسيله راحت و آرامش يكديگرند، و هر يك زينت ديگرى محسوب مى‌‏شود.

اين تعبير نهايت ارتباط معنوى مرد و زن و نزديكى آنها را به يكديگر و نيز مساوات آنها را در اين زمينه كاملاً روشن مى‏‌سازد، زيرا همان تعبير كه درباره مردان آمده درباره زنان هم آمده است بدون هيچ تغيير.

سپس قرآن علت اين تغيير قانون الهى را بيان كرده مى‏‌گويد: خداوند مى‌‏دانست كه شما به خويشتن خيانت مى‏‌كرديد (و اين عمل را كه ممنوع بود بعضاً انجام مى‏‌داديد) خدا بر شما توبه كرد و شما را بخشيد. سپس به بيان دومين حكم مى‌‏پردازد و مى‌‏گويد: بخوريد و بياشاميد تا رشته سپيد صبح از رشته سياه شب براى شما آشكار شود. به اين ترتيب مسلمانان حق داشتند در تمام طول شب از خوردنی‌ها و نوشيدنی‌ها استفاده كنند، اما به هنگام طلوع سپيده صبح امساک کنند.

بعد به بيان سومين حكم پرداخته مى‌‏گويد: سپس روزه را تا شب تكميل كنيد: «ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيامَ إِلَى اللَّيْلِ‏». اين جمله تأكيدى بر ممنوع بودن خوردن و نوشيدن و آميزش جنسى در روزها براى روزه‏‌داران و نيز نشان‌دهنده آغاز و انجام روزه است كه از طلوع فجر شروع و به شب ختم مى‌‏شود.

سرانجام به چهارمين و آخرين حكم پرداخته مى‌‏گويد: هنگامى كه در مساجد مشغول اعتكاف هستيد با زنان آميزش نكنيد: «وَ لا تُبَاشِرُوهُنَّ وَ أَنْتُمْ عاكِفُونَ فِي الْمَساجِدِ». بيان اين حكم مانند استثنايى براى حكم گذشته است، زيرا به هنگام اعتكاف كه حداقل مدت آن سه روز است، روزه مى‌‏گيرند، اما در اين مدت نه در روز حق آميزش جنسى با زنان دارند و نه در شب.

مرزهاى الهى‏

سپس قرآن علت اين تغيير قانون الهى را بيان كرده مى‏‌گويد: خداوند مى‌‏دانست كه شما به خويشتن خيانت مى‏‌كرديد (و اين عمل را كه ممنوع بود بعضاً انجام مى‏‌داديد) خدا بر شما توبه كرد و شما را بخشيد. سپس به بيان دومين حكم مى‌‏پردازد و مى‌‏گويد: بخوريد و بياشاميد تا رشته سپيد صبح از رشته سياه شب براى شما آشكار شود. به اين ترتيب مسلمانان حق داشتند در تمام طول شب از خوردنی‌ها و نوشيدنی‌ها استفاده كنند، اما به هنگام طلوع سپيده صبح امساک کنند.

بعد به بيان سومين حكم پرداخته مى‌‏گويد: سپس روزه را تا شب تكميل كنيد: «ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيامَ إِلَى اللَّيْلِ‏». اين جمله تأكيدى بر ممنوع بودن خوردن و نوشيدن و آميزش جنسى در روزها براى روزه‏‌داران و نيز نشان‌دهنده آغاز و انجام روزه است كه از طلوع فجر شروع و به شب ختم مى‌‏شود.

سرانجام به چهارمين و آخرين حكم پرداخته مى‌‏گويد: هنگامى كه در مساجد مشغول اعتكاف هستيد با زنان آميزش نكنيد: «وَ لا تُبَاشِرُوهُنَّ وَ أَنْتُمْ عاكِفُونَ فِي الْمَساجِدِ». بيان اين حكم مانند استثنايى براى حكم گذشته است، زيرا به هنگام اعتكاف كه حداقل مدت آن سه روز است، روزه مى‌‏گيرند، اما در اين مدت نه در روز حق آميزش جنسى با زنان دارند و نه در شب.

سبک زندگی اسلامی

وَ لا تَأْكُلُوا أَمْوالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْباطِلِ وَ تُدْلُوا بِها إِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُوا فَرِيقاً مِنْ أَمْوالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ (بقره، 188).

رشوه‌خواری نمونه بارز «اكل مال به باطل» (خوردن‏ اموال مردم به ناحق) است كه بعضى از مردم، آن را حق خود مى‏‌شمرند به گمان اينكه به حكم قاضى آن را به چنگ آورده‏‌اند، مى‌‏فرمايد: براى خوردن قسمتى از اموال مردم به گناه، بخشى از آن را به قضات ندهيد در حالى كه مى‏‌دانيد: «وَ تُدْلُوا بِها إِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُوا فَرِيقاً مِنْ أَمْوالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ‏». در تفسير اين جمله دو احتمال وجود دارد:

نخست اينكه: منظور آن است كه بخشى از مال را به صورت هديه يا رشوه (و هر دو در اينجا يكى است) به قضات دهند كه بقيه را تملک كنند، قرآن مى‌‏گويد: گرچه ظاهراً در اينجا به حكم قاضى مال را به چنگ آورده‌‏ايد، ولى اين اكل مال به باطل است و گناه.

دوم اينكه: منظور آن است كه مسائل مالى را براى سوء‌استفاده به نزد حكام نبريد، مثل اينكه امانتى يا اموال يتيم بدون شاهد نزد انسان باشد و هنگامى‌ كه طرف مطالبه مى‌‏كند، او را به نزد قاضى ببرند و چون دليل و شاهدى ندارد، اموالش را به حكم قاضى تملک كند، اين كار نيز گناه است و اكل مال به باطل. مانعى ندارد كه آيه مفهوم گسترده‏‌اى داشته باشد كه هر دو در جمله «لا تدلوا» جمع باشد، هر چند هر يك از مفسران در اينجا احتمالى را پذيرفته‏‌اند.

جالب اينكه در حديثى از پيامبر اكرم(ص) مى‌‏خوانيم كه فرمود: «انما انا بشر و انما ياتينى الخصم فلعل بعضكم ان يكون الحن بحجته من بعض فاقضى له فمن قضيت له بحق مسلم، فانما هى قطعة من نار فليحملها او ليذرها؛ من بشرى مثل شما هستم (و مأمورم طبق ظاهر ميان شما داورى كنم) گاه‏ نزاعى نزد من طرح مى‏‌شود، و شايد بعضى در اقامه دليل از ديگرى نيرومندتر باشد و من به مقتضاى ظاهر دليلش به سود او قضاوت مى‏‌كنم، اما بدانيد چنان كه من حق كسى را (بر حسب ظاهر) براى ديگرى قضاوت كنم (و در واقع مال او نباشد فكر نكنيد چون پيامبر(ص) به نفع او حكومت كرده، براى او حلال است) آن قطعه‌‏اى از آتش است، اگر آتش را مى‏‌خواهد، آن را بپذيرد، و گرنه آن را رها سازد»(2)

رشوه يكى از گناهان بزرگى است كه مفاسد اجتماعى متعددى را به دنبال دارد، از جمله: حذف عدالت، يأس و نااميدى ضعفا، جرئت و جسارت اقويا، فساد و تباهى حاكم و قاضى، از بين رفتن اعتماد عمومى. با توجه به اين آثار و عوارض منفى در روايات شديداً از اين عمل انتقاد شده است.

رسول اكرم(ص) خطاب به حضرت على(ع) فرمود: «يا علىّ! من السُّحت ثمن الميتة والكلب والخمر و مهر الزانية والرشوة فى الحكم» اى على! درآمد حاصل از فروش مردار، سگ، شراب، زنا و رشوه يكسان و حرام است.

امام صادق(ع) رشوه را در حد كفر به خدا مى‌‏داند. رسول اكرم(ص) رشوه دهنده و گيرنده و واسطه را لعنت كرد و فرمود: بوى بهشت به صاحب رشوه نمى‏‌رسد. حضرت على(ع) رشوه گيرنده را از حقّ ولايت محروم مى‏‌داند.

 بعضى براى توجيه خلاف خود، نام‏‌هاى مختلف بر رشوه مى‏‌گذارند، از جمله: هديه، تحفه، حقّ ‏الزحمه، چشم روشنى و .... شخصى به نام «اشعث ‏بن قيس»، حلوائى به در خانه على(ع) به عنوان هديه آورد تا در محكمه شايد امام به نفع او حكم صادر كند. امام فرمود: به خدا سوگند! اگر هفت اقليم را بر من ببخشند تا پوست جوى را به ناحقّ از دهان مورچه‌‏اى بگيرم اين كار را نخواهم كرد. (نهج‏ البلاغه، خطبه 224).

شخصى به رسول اكرم(ص) گفت: من متصدى و مسئول كارى هستم، مردم برايم هدايايى مى‏‌آورند، چگونه است؟ حضرت در جواب فرمود: چه شده است كه عمال ما از هدايا سخن مى‏‌گويند! آيا اگر در خانه مى‌‏نشستند كسى به آنان هديه مى‏‌داد؟(3)

منابع:

1. مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، ج1، ص650.

2. مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، ج2، ص3.

3. قرائتى، محسن، تفسير نور، ج1، ص295.