اعجاز قرآن منحصر به فصاحت و بلاغت نيست

دوره مجازی آموزش سبک زندگی و تفسیر قرآن کریم، همزمان با ماه رمضان از سوی حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالامیر سلطانی برای علاقه‌مندان آغاز شده است. این آموزش‌ها در ایکنای خوزستان بارگذاری می‌شود و نکات تفسیری و سبک زندگی آیات قرآن به ترتیب صفحات قرآن منتشر می‌شود. 

آنچه می‌خوانید نکات سبک زندگی و تفسیری صفحه چهارم قرآن کریم است: 

يا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ (21) الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ فِراشاً وَ السَّماءَ بِناءً وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَراتِ رِزْقاً لَكُمْ فَلا تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْداداً وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ (22)

چرا خدا را عبادت كنيم‏

1- خطاب «يا أَيُّهَا النَّاسُ‏» (اى مردم) كه در قرآن حدود بيست بار تكرار شده و يك خطاب جامع و عمومى است نشان مى‌‏دهد كه قرآن مخصوص نژاد و قبيله و طايفه و قشر خاصى نيست، بلكه همگان را در اين دعوت عام شركت مى‌‏دهد، همه را دعوت به پرستش خداى يگانه، و مبارزه با هرگونه شرک و انحراف از خط توحيد مى‌‏كند.

2- براى برانگيختن حس شكرگزارى مردم و جذب آنها به عبادت پروردگار از مهمترين نعمت شروع مى‌‏كند كه نعمت خلقت و آفرينش همه انسان‌ها است، نعمتى كه هم نشانه قدرت خدا است و هم علم و حكمت او و هم رحمت عام و خاصش، چرا كه در خلقت انسان اين گل سر سبد عالم هستى، نشانه‌‏هاى علم و قدرت بى‌‏پايان خدا و نعمت‌هاى گسترده‏‌اش كاملاً به چشم مى‌‏خورد.

در آيه بعد به قسمت ديگرى از نعمت‌هاى بزرگ خدا كه مى‌‏تواند انگيزه شكرگزارى باشد اشاره كرده است، نخست از آفرينش زمين سخن مى‏‌گويد: «همان خدايى كه زمين را بستر استراحت شما قرار داد» (الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ فِراشاً).

اين مركب راهوارى كه شما را بر پشت خود سوار كرده و با سرعت سرسام‌آورى در اين فضا به حركات مختلف خود ادامه مى‌‏دهد، بى‌آنكه كمترين لرزشى بر وجود شما وارد كند، يكى از نعمت‌هاى بزرگ او است.

نيروى جاذبه‌‏اش كه به شما اجازه حركت و استراحت و ساختن خانه و لانه و تهيه باغ‌ها و زراعت‌ها و انواع وسائل زندگى مى‌‏دهد، نعمت ديگرى است، سپس به نعمت آسمان مى‌‏پردازد و مى‌‏گويد: «آسمان را همچون سقفى بر بالاى سر شما قرار داد» (وَ السَّماءَ بِناءً).

بعد از آن به نعمت باران پرداخته مى‏‌گويد: «و از آسمان آبى نازل كرد» (وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً).

قرآن سپس به انواع ميوه‏‌هايى كه از بركت باران و روزی‌هايى كه نصيب انسان‌ها مى‌‏شود اشاره كرده چنين مى‌‏گويد: «خداوند به وسيله باران، ميوه‌‏هايى را به عنوان روزى شما از زمين خارج ساخت» (فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَراتِ رِزْقاً لَكُمْ‏).

اين برنامه الهى كه از يک سو، رحمت وسيع و گسترده خدا را بر همه بندگان مشخص مى‏‌كند و از سوى ديگر بيانگر قدرت او است كه چگونه از آب بى‌‏رنگ، صد هزاران رنگ از ميوه‌‏ها و دانه‏‌هاى غذايى با خواص متفاوت براى انسان‌ها و همچنين جانداران ديگر، آفريده، يكى از زنده‌‏ترين دلایل وجود او است، لذا بلافاصله اضافه مى‌‏كند: «اكنون كه چنين است براى خدا شريك‌هايى قرار ندهيد در حالى كه مى‏‌دانيد» (فَلا تَجْعَلُوا لِلَّهِ‏ أَنْداداً وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ‏).

بنابراین يادآورى اين نعمت‌ها، هم دليلى است بر خداشناسى و هم محركى است براى شكرگزارى و پرستش.

3- نتيجه اين پرستش، تقوا و پرهيزگارى است: (لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ‏).

بنابراين عبادت‌ها و نيايش‌هاى ما چيزى بر جاه و جلال خدا نمى‌‏افزايد، همان‌گونه كه ترک آنها چيزى از عظمت مقام او نمى‏‌كاهد، اين عبادت‌ها، كلاس‌هاى تربيت براى آموزش تقوا است. تقوا همان احساس مسئوليت و خودجوشى درونى كه معيار ارزش انسان و ميزان سنجش شخصيت او است.

4- تكيه بر «الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ‏» (كسانى كه پيش از شما بودند) شايد اشاره به اين باشد كه اگر شما در پرستش بت‌ها استدلال به سنت نياكانتان مى‌‏كنيد خدا هم آفريننده شما است و هم آفريننده نياكان شما است، هم مالک و پرورش‌دهنده شما است و هم مالك و پرورش دهنده آنها. بنا براين، پرستش بت‌ها چه از ناحيه شما باشد و چه از ناحيه آنها چيزى جز انحراف نيست.(1)

وَ إِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنا عَلى‏ عَبْدِنا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَ ادْعُوا شُهَداءَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ (23) فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَ لَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ أُعِدَّتْ لِلْكافِرِينَ (24)

عجز بشر از آوردن سوره‌ای همانند قرآن

خداوند در اين آيه و آيات مشابه آن، براى اثبات آسمانى بودن قرآن و اعجاز آن، مردم را به آوردن سوره‌‏اى مانند آن فراخوانده است. اين مبارزه‌طلبى را «تحدّى‏» مى‏‌گويند. تاكنون قرن‌‏ها گذشته است و كسانى با قرآن و اسلام به ستيزه برخاسته‏‌اند، ولى هيچ كس نتوانسته است در اين مبارزه شركت كند. آرى، افرادى مانند مُسَيْلِمه در برابر قرآن اين‌‏گونه بافتند: «الفَيلُ مَا الفيلُ، و ما أدراكَ مَا الفيلُ، لَه ذَنَبٌ وَبيل و خُرطومٌ طويلٌ» راستى بايد به اين هذيان‌‏ها نگريست و عبرت گرفت. اينها سخنانى است كه در برابر قرآن رنگ باخته و براى گويندگانش جز رسوايى به بار نياورده است.

بايد دانست كه اعجاز قرآن منحصر به فصاحت و بلاغت آن نيست، بلكه ابعاد گوناگونى از اعجاز را با خود دارد. قرآن از اين جهت كه اختلاف و تضادى در آن وجود ندارد معجزه است؛ چنان كه خداوند فرموده است: «و اگر [قرآن‏] از نزد غير خدا بود، قطعاً در آن ناهمگونى و اختلاف بسيارى مى‏‌يافتند» (نساء، 82)؛ و نيز از اين جهت كه از حوادث آينده خبر داده معجزه است؛ چنان كه فرموده است: «روميان در نزديك‏ترين اين سرزمين شكست خوردند، و آنان پس از شكستشان، در ظرف چند سال آينده پيروز خواهند شد» (روم، 2، 3 و 4) و نيز از اين جهت كه حقايقى از علوم را كه پس از قرن‏‌ها كشف شده بيان كرده است معجزه محسوب مى‏‌شود، مانند زوجيّت گياهان (حِجر، 22)، تأثير جاذبه زمين در رشد و اعتدال گياهان و ساير پديده‌‏ها (حجر، 19) و رابطه لرزش زمين با كوه‏ها (نَبَأ، 10) و امثال آن(2)

سؤال: با اين‏كه الفاظ اختراع بشر است، پس چگونه نمى‏‌تواند مثل قرآن را بياورد؟

پاسخ: حروف الفبا از بشر است، ولى نحوه تركيب و بيان مفاهيم بلند آنها، برخاسته از علم و هنر است. قرآن بر اساس علم و حكمت بى‌‏پايان الهى، نزول يافته است ولى هر كتاب ديگرى، از سوى هركس كه باشد، بر اساس علم محدود بشر، تأليف يافته است. پس هيچ‌گاه بشر نمى‌‏تواند كتابى مثل قرآن بياورد.(3)

منابع:

1. مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، ج1، ص117.

2. ترجمه قرآن براساس الميزان همراه با خلاصه تفسير الميزان، ص: 4.

3. قرائتى، محسن، تفسير نور، ج1، ص78.