ارتباط انفاق و پيشگيرى از هلاكت جوامع

دوره مجازی آموزش سبک زندگی و تفسیر قرآن کریم، به همت حجت‌الاسلام‌ والمسلمین عبدالامیر سلطانی به بیان نکات تفسیری و سبک زندگی آیات قرآن به ترتیب صفحات قرآن می‌پردازد. آنچه در ادامه می‌خوانید نکات سبک زندگی و تفسیری صفحه سی‌ام قرآن کریم است:

تفسیر

وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّى لا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَ يَكُونَ الدِّينُ لِلَّهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَلا عُدْوانَ إِلاَّ عَلَى الظَّالِمِينَ (سوره بقره، 193)

هدف از جهاد در اسلام

مراد از «فتنه» در اين‏جا شرك است. خداوند در اين آيه پايان‏ نبرد با مشركان را برچيده شدن شرك و برپايى توحيد قرار داده است. اين آيه و آياتى كه در آنها جهاد با قيد «فى سبيل اللّه» آمده است، به روشنى حكايت از اين دارد كه هدف از جهاد در اسلام كشورگشايى و تسلّط بر مردم و اموال آنان نيست، بلكه هدف دفاع از حقوق انسان‏‌هاست.

توضيح اين‏كه: كمال انسان در گرو حقيقتى است كه فطرت آدمى او را بدان فرا مى‌‏خواند و توحيد از جمله حقايقى است كه ريشه در فطرت انسان دارد. بنابراين، اصلاح جوامع بشرى در گرو توحيد است و قوانين فردى و اجتماعى ناگزير بايد بر اساس آن بنا شود تا جامعه‌‏ها اصلاح شوند. در آيه 30 از سوره روم آمده است:

«پس روى خويش را بدون گرايش به چپ يا راست، به سوى اين دين [توحيد] بگردان، و بر فطرت الهى كه انسان‏ها را بر آن آفريده است پايدار باش». بنابر اين، برپايى توحيد و پاسدارى از آن يكى از مهم‏ترين حقوق انسانى به شمار مى‏‌رود. سپس قرآن اين نكته را بيان مى‌‏كند كه دفاع از اين حق انسانى، خود حق ديگرى است كه آن نيز مقتضاى فطرت است؛ چنان‏كه خداوند فرموده است: «اگر خدا برخى از مردم را به وسيله برخى ديگر دفع نمى‌‏كرد، قطعاً ديرها، كليساها، معابد يهود و مساجدى كه در آنها نام خدا بسيار برده مى‌‏شود، ويران گشته بود.» (حَجّ، 40)، و در سوره انفال آيه 24 پس از آيات جهاد فرموده است: «اى كسانى كه ايمان آورده‌‏ايد، خدا و پيامبر را اجابت كنيد آن‏گاه كه شما را به چيزى فرا مى‌‏خواند كه به شما حيات مى‌‏بخشد». در اين آيه، جهاد به عنوان امرى حيات‏بخش معرفى شده است. بنابر اين، جهاد، چه دفاعى باشد و چه ابتدايى، در حقيقت دفاع از مهم‏ترين حق انسانى يعنى توحيد به شمار مى‏‌رود، چرا كه شرك باعث تباهى انسانيت و نابودى فطرت است.(1)

سبک زندگی قرآنی

وَ أَنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ لا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ وَ أَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ (سوره بقره، 195)

در اينكه ميان دو جمله «وَ أَنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ» و «وَ لا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ»، آيا ارتباطى وجود دارد يا نه، با توجه به اينكه تمام تعبيرات قرآن حساب شده است، حتما ميان اين دو رابطه‌‏اى است و به نظر مى‏‌رسد رابطه اين است اگر انفاق در مسير جهاد و فى سبيل اللّه نكنيد، خود را با دست خويش به هلاكت افكنده‌‏ايد، بلكه مى‌‏توان مسئله را از اين فراتر برد و گفت:

اين آيه گر چه در ذيل آيات جهاد آمده است ولى بيانگر يك حقيقت كلى و اجتماعى است و آن اينكه انفاق به‌طور كلى سبب نجات جامعه‌‏ها از مفاسد كشنده‏ است، زيرا هنگامى كه مسئله انفاق به فراموشى سپرده شود، و ثروت‌ها در دست گروهى معدود جمع شود و در برابر آنان اكثريتى محروم و بينوا وجود داشته باشد ديرى نخواهد گذشت كه انفجار عظيمى در جامعه به وجود مى‏‌آيد، كه نفوس و اموال ثروتمندان هم در آتش آن خواهد سوخت و از اينجا رابطه مسئله انفاق و پيشگيرى از هلاكت روشن مى‌‏شود.

بنابراين انفاق، قبل از آنكه به حال محرومان مفيد باشد به نفع ثروتمندان است، زيرا تعديل ثروت، حافظ ثروت است.

امير مؤمنان على(ع) در يكى از كلمات قصارش به اين حقيقت اشاره فرموده، مى‏‌گويد: «حَصِّنُوا أَمْوَالَكُمْ‏ بِالزَّكَاة»: اموال خويش را با دادن زكات حفظ كنيد.

و به تعبير بعضى از مفسران، خوددارى از انفاق فى سبيل اللّه هم سبب مرگ روح انسانى به خاطر بخل خواهد شد، و هم مرگ جامعه به خاطر عجز و ناتوانى، مخصوصا در نظامى همچون نظام اسلام كه بر نيكو كارى بنا شده است‏.(2)

منابع: 

1. ترجمه قرآن براساس الميزان همراه با خلاصه تفسير الميزان ، ص30.

2. مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، ج2، ص39.